دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
ارزیابی مقایسهای نظریه اعتدال ارسطویی و نظریه اخلاقی اسلام
619
644
FA
احمد
عابدی
دانشیار دانشگاه قم
karimiiran@yahoo.com
راضیه
تبریزی زاده اصفهانی
دانشجوی دکتری دانشکده اصول الدین قم
d.sfahani@gmail.com
10.22059/jpht.2015.53515
«نظریۀ اعتدال» که خاستگاهی یونانی دارد و بر پایۀ نظریۀ ارسطو بنیان نهاده شده است، بهتدریج از قرون سوم و چهارم هجری به حوزۀ اخلاق اسلامی وارد و سبب شد حکیمان بسیاری چون ابنمسکویه و خواجه نصیرالدین طوسی آن را مبنای آثار اخلاقی خویش قرار دهند. طبق «نظریۀ اعتدال»، ملاک فضیلت آن است که انسان بر اساس عقل خود حد میانه را در هر عملی رعایت و از افراط و تفریط (که رذیلت محسوب میشود) دوری کند.
در این پژوهش کوشیدهایم با ارزیابی و مقایسۀ این دیدگاه با نظریۀ اخلاقی اسلام، که در متون اصیل دینی یعنی آیات و روایات آمده است، به دیدگاه صحیح و جامعی در این زمینه دست یابیم. در نهایت حاصل این کوشش، نمایاندنِ ناتمام بودن مبنای «نظریۀ اعتدال» ارسطویی است و نیز اثبات اینکه بر اساس نصوص معتبر دینی، آنچه ملاک «سعادت» انسان و جامع همۀ فضیلتها محسوب میشود «قرب به خداوند» است و در مقابل، «شقاوت» دوری از هر عملی است که انسان را به خدای متعال نزدیک کند.
اخلاق اسلامی,ارسطو,سعادت,شقاوت,فضیلت,قرب به خدا,نظریۀ اعتدال
https://jpht.ut.ac.ir/article_53515.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53515_288a2cb886e33458a02e7135e63dbc96.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
بررسی تطبیقی دیدگاههای هرمنوتیکی شلایرماخر و علمای علم اصول
645
664
FA
مهدی
ذاکری
استاد یار پردیس فارابی دانشگاه تهران
zaker@ut.ac.ir
سیدجابر
موسوی
0000-0003-0168-9797
دانشجوی دکتری فلسفۀ دین پردیس فارابی دانشگاه تهران
mousavirad@atu.ac.ir
10.22059/jpht.2015.53516
علمای علم اصول در جهان اسلام و شلایرماخر در جهان غرب هر دو یک هدف هرمنوتیکی را دنبال میکنند و آن رسیدن به نیت مؤلف است. شلایرماخر این هدف را با ارائۀ دو تفسیر دستوری و فنی از متن پی میگیرد و به تبیین این دو تفسیر میپردازد. اما علمای علم اصول با مطرح کردن دلالت تصوری و دلالت تصدیقی، برای دستیابی به مدلول تصدیقی (که همان نیت مؤلف است) به سلسلهای از قواعد ادبی، عقلایی و عرفی توجه کردهاند که بین همۀ عقلا مشترک است. در این مقاله ضمن مقایسۀ این دو دیدگاه با هم و بیان نقاط اشتراک و افتراق آنها، به این نتیجه میرسیم که دیدگاه علمای علم اصول از این نظر که ضابطهمند بوده است و جایی برای حدسهای غیرقانونمند نمیگذارد، بر دیدگاه شلایرماخر ترجیح دارد.
: تفسیر دستوری,تفسیر فنی,شلایرماخر,علم اصول,نیت مؤلف
https://jpht.ut.ac.ir/article_53516.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53516_314987adce4a12f4de63e3e9e525c191.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
بررسی و نقد ایمان در نگاه مرجئه
665
690
FA
سیدمحمدرضا
حسینی
استادیار گروه تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور
mreza_hoseini@yahoo.com
10.22059/jpht.2015.53518
در این مقاله بر آنیم که به بررسی ایمان از دیدگاه مرجئه ـ که مهمترین ممیزۀ این فرقه از سایر فرقهها و نیز از مباحث محوری و نقطۀ مشترک شعب مرجئه بهشمار میرود ـ با استفاده از آیات قرآن و روایات ائمۀ معصومین(ع) بپردازیم. <br />بیتردید مرجئه در برابر خوارج شکل گرفتند و بر این باور بودند که نباید هرگز دربارۀ عثمان و علی (ع) قضاوت کرد! بلکه بایدکار آنان را به خدا وانهاد. <br />آنها معتقد بودند که نام خود را از الفاظ آیات شریفه گرفتهاند. عقاید مرجئه در باب ایمان عبارتند از: 1. مؤمن بودن تنها اعتراف به شهادتین است؛ 2. تفکیک میان اسلام و ایمان مفهومی ندارد؛ 3. انجام دادن گناهان کبیره در ایمان تأثیری ندارد؛ 4. میان ایمان و عمل هیچگونه ارتباطی وجود ندارد و حتی کارهای ناشایست انسان تأثیری بر ایمان او نمیگذارد. آنها با این افکار، جریان فکری جامعه را تحت تأثیر خود قرار دادند و از مسیر نقشۀ راهی که پیامبر اسلام (ص) برای سعادت دنیا و آخرت بشریت ترسیم فرموده بودند، به انحراف کشاندند. در این مقاله عقاید جریان فکری مزبور نقد و بررسی میشود و اثبات خواهد شد که امامیه بر این باور است که: ایمان اقرار زبانی و یقین قلبی است و در رتبۀ بعد از اسلام قرار دارد. گناهان کبیره در ایمان انسان تأثیر مستقیم دارد و روابط میان ایمان و عمل انکارناپذیرند. <br /> <br /> <br />
اسلام و عمل,ایمان,شیعه,مرجئه,نقد
https://jpht.ut.ac.ir/article_53518.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53518_dafc1a5ee2fae394268b3caea38c5931.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
ترابط عقل و ایمان از دیدگاه غزالی و ملاصدرا
691
714
FA
روح الله
شاکری زواردهی
استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران
shaker.r@ut.ac.ir
ملیحه
محمودی بیات
دانشجوی دکتری پردیس فارابی دانشگاه تهران
a3a456@yahoo.com
10.22059/jpht.2015.53520
عقل، شأنی از شئون آدمی است که از طریق آن، هم کسب معرفت و هم عمل میکند. ایمان، تصدیقی قلبی به خداوند عالم است که علاوه بر آنکه چشمانداز جدیدی از عالم و آدم فراهم میآورد، انسان را به اطمینان و آرامشی درونی سوق میدهد. اما دو سؤال پیش میآید، اینکه دو عنصر عقل و ایمان چه رابطهای با هم دارند؟ و آیا اعتماد به یکی از این دو ما را از دستیابی به دیگری بینیاز میکند؟ نوشتار حاضر، به بررسی این مسئله از دیدگاه دو متفکر بزرگ اسلامی پرداخته که در اندیشۀ یکی از آنها صبغۀ ایمانگرایی و در دیگری عقلگرایی بارزتر است. غزالی ایمان را ارزشمندتر از عقل میداند؛ وی گرچه عقل نظری را پذیرفته، آن را در درک و فهم دین ناتوان دانسته است. بههمین دلیل، حتی ایمان مردم عوام را به عقل فلسفی ترجیح میدهد. اما ملاصدرا، گرچه به محدودیتهای عقل اشاره میکند، به مباحث عقلانی در حوزۀ دین بسیار ارزش میدهد و ایمان را نیز نه تنها مغایر با عقل ندانسته، بلکه آن را نوعی علم و تصدیق معرفی کرده است. <br />در این مقاله پس از بیان تفصیلی دیدگاههای این دو اندیشمند دربارۀ عقل و ایمان، ضمن ارزیابی، نقد و بررسی آنها، به مقایسۀ تطبیقی این دو دیدگاه میپردازیم. <br />
کلید واژه ها: ایمان,شک,عقل,عقلانیت,عقل عملی,عقل نظری,غزالی,ملاصدرا
https://jpht.ut.ac.ir/article_53520.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53520_7f8d3173e8acf8fe8ab4b25c9e31c26f.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
سنتگرایی و تکثرگرایی دینی
715
740
FA
عبدالرحیم
سلیمانی
استادیار دانشگاه مفید قم
soleimani38@gmail.com
10.22059/jpht.2015.53525
سنتگرایی مکتبی نوپا و مربوط به سدۀ بیستم است که در نزاع بین سنت و مدرنیته، که در عصر روشنگری بهوجود آمد یا به اوج خود رسید، جانب سنت را میگیرد. باورهای این مکتب از قبیل حکمت جاویدان، که در دل هر سنت قرار دارد، سبب باور به حقانیت همۀ سنتهای ریشهدار و در نتیجه، حقانیت و نجاتبخشی همۀ سنتهای بزرگ دینی، یعنی تکثرگرایی دینی، شده است. این نوشتار به بیان و بررسی مبانی تکثرگرایانۀ این مکتب میپردازد. مسئلۀ مقاله این است که اساسیترین باور سنتگرایی (که موجب پذیرش تکثرگرایی دینی شده) یعنی اعتبار و تقدس همۀ سنتهای تاریخی، مخدوش است.
: تکثرگرایی,حکمت جاویدان,سنت,سنتگرایی,وحدت متعالی ادیان
https://jpht.ut.ac.ir/article_53525.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53525_9e7df9fdef21d832c98e7bf0632bf810.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
خدا و مسأله شر(درد و رنج)
741
758
FA
یداله
رستمی
0000-0003-2093-0005
مربی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور
rostami17@yahoo.com
10.22059/jpht.2015.53526
یکی از مهمترین مسائل کلام و فلسفۀ دین، مسئلۀ شر (درد و رنج) و ارتباط آن با خدا و صفات اوست. به اینصورت که چرا از سویی، خداوند قادر مطلق، عالم مطلق و خیرخواه علیالاطلاق است و از سوی دیگر، در جهان شر (درد و رنج ) وجود دارد. در این نوشته ، به یک رویکرد (پاسخ) مهم و مشهور، اما از دو نظرگاه طبیعی و وجودی (که از جانب فلاسفه و متکلمان مطرح شده) پرداخته شده است. طبیعی از این نظر که شرور لازمۀ خیرات هستند و بدون شر، خیر یا متحقق نمیشود یا در صورت تحقق درکشدنی نیست. برای پدیدآمدن خیر، شر ضرورت دارد. یعنی اهمیت شر بهگونهای است که اگر از بین رفت، خیر را هم با خودش میبرد و از این نظر است که خدا خیر و شر را با هم آفریده است. و وجودی از این لحاظ که شرور و درد و رنجها سبب میشوند که وقتی انسان به خودش مراجعه میکند، ببیند که خدا و موجود ماورایی وجود دارد که دستاندرکار جهان و غیر از ما انسانهاست و رابطۀ نزدیکی با ما دارد و ما نیز وابستگی شدیدی به او داریم. همچنین با تجربۀ درد و رنجها میفهمیم که انسانهای دیگر نیز درد و رنج را تحمل میکنند و سبب میشود با آنها اظهار همدردی کنیم.
کلید واژه ها: : خداوند,خیر و شر طبیعی و وجودی,صفات خداوند (علم,قدرت و خیرخواهی)
https://jpht.ut.ac.ir/article_53526.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53526_dbbc265099db751cc5f4ae63346874f2.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
آثار دینداری با تاکید بر آرای روانشناختی غزالی در احیاعلوم الدین
759
788
FA
محمدامین
خوانساری
دانشجوی دکتری دینپژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب، پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث
ma.khansari@gmail.com
مسعود
آذربایجانی
دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
mazarbayejani@rihu.ac.ir
10.22059/jpht.2015.53527
غزالی از جملۀ اندیشمندان اسلامی و در پی احیای علوم دین بوده و در احیاء علومالدین سعی داشته است تا طرحی احیاگونه برای دینداران زمانۀ خویش ارائه کند. در این پژوهش هدف این بوده است که آثار دینداری، با تکیه بر نظرات و آرای روانشناختی غزالی بیان شود. بههمین منظور، تأملات غزالی در چهار ربع عبادات، عادات، مهلکات و منجیات از احیاء علومالدین ذیل آثار گوناگون معرفتی، معنوی، عاطفی، اخلاقی و اجتماعی طرح شده است. دینداری معرفتاندیشانه درگرو پاسخ بهدغدغههای وجودی و تفسیری است. منجیات دین، برای دینداران علاوه بر رفع مهلکات به ایجاد احساسات مثبت عاطفی کمک میکنند. اخلاق جایگاه وسیعی درحوزۀ دینداری دارد. دینداران در حیاتشان باید همواره بکوشند که فضائل اخلاقی را کسب و از رذائل دوری کنند. در اندیشۀ غزالی، دین سعادت دنیوی و اخروی دینداران را تأمین میکند.
واژههای کلیدی: آثار دینداری,احیاء علومالدین,انتظار بشر از دین,دین,دینداری,روانشناسی دین,غزالی
https://jpht.ut.ac.ir/article_53527.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53527_e0aa6260db423c0faf0d0c9f6554962f.pdf
دانشگاه تهران
مجله علمی " فلسفه دین "
2008-7063
2423-6233
11
4
2015
01
21
الهیات عصب و تجربه دینی؛ چالشها
789
818
FA
محمدصادق
احمدی
دانشجوی دکتری دینپژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب
ms.ahmady@yahoo.com
علی
شهبازی
مربی دانشگاه ادیان و مذاهب
ashahbazi2@gmail.com
10.22059/jpht.2015.53528
الهیات عصب نقطۀ تلاقی علم جدید و الهیات است که در آن الهیدانان و عصبشناسان بهکمک ابزارهای علمی روز فرایندی را بررسی میکنند که مغز انسان در یک تجربۀ دینی از سر میگذراند. برخی از ایشان بر پایۀ همین تحقیقات تجربههای دینی را رد یا دربارۀ صحت و سقم آن سکوت اختیار میکنند و برخی دیگر با شواهد و مدارکی صحت آن را اثبات میکنند. با ظهور این رشتۀ جدید، برخی با استناد به آزمایشهایی که در محیط آزمایشگاهی بر روی بیماران انجام شده است، در صحت تجربۀ دینی تردید کردهاند و این تجربهها را حاکی از نوعی اختلال روانی میدانند. با توجه به چنین انتقاداتی، پرسشی که پیش روی مدافعان تجربۀ دینی قرار میگیرد، امکان راستی و صحت تجربۀ دینی است. بنابراین نقد و ابطال این ایرادها و اثبات صحت تجربۀ دینی بهطور کلی، در دستور کار ایشان قرار میگیرد. در این پژوهش پس از معرفی اجمالی الهیات عصب و تجربۀ دینی، به برخورد عصبشناسان با تجربۀ دینی میپردازیم و ابطالپذیری تجربۀ دینی را از منظر عصبشناسی بررسی میکنیم. در همین مسیر خواهیم دید که برخی از این پژوهشگران که جهانبینی مادی دارند، ذهن را همان مغز دانستهاند و مفاهیم موجود در آن را نیز مادی تلقی میکنند، در نتیجه مفاهیمی مانند خدا را محصول مغز و ذهن میپندارند. در طرف مقابل پژوهشگرانی مانند نیوبرگ در صدد ایجاد نوعی سازگاری میان علم و دین برآمدهاند و تجربۀ دینی را بهشکل عام صحیح و حاصل کارکرد صحیح مغز و ارتباط با ماورا دانستهاند و با تمایز قائل شدن میان تجربۀ فرد بیمار و تجربۀ مؤمنانه، از اساس به ابطال فرضیات نوروتئولوژیستهای ملحد میپردازند.
تجربۀ دینی,دین,عصبشناسی,علم
https://jpht.ut.ac.ir/article_53528.html
https://jpht.ut.ac.ir/article_53528_03189ae5fddce03b96105eea49b49999.pdf