2024-03-29T03:19:34Z
https://jpht.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=8251
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
رویکرد فخر رازی به تحلیل معناییِ «معرفت» و واژگان مرتبط با آن در متون دینی
کیهان
سلطانیان
رضا
اکبری
محمد حسین
مهدوی نژاد
علیرضا
پارسا
رازی با تحلیل واژگان مرتبط با مفهوم معرفت از جمله شعور، ادراک، فقه، فهم و ... که از متون دینی استخراج کرده است، نتایجی معرفتشناختی را در اختیار ما قرار میدهد. از جمله نتایج بهدستآمده آن بوده که کسب معرفت برای انسان امری ممکن است و در عین حال انسان محدودیتهای معرفتی دارد؛ معرفت امری مشکک است؛ افراد بر اساس استعداد خویش در یکی از مراتب معرفت قرار میگیرند و اینگونه نیست که تمام باورهای انسان موجه باشند؛ همچنین اینکه معارفی مانند علم لدنی، علم حدسی و فراست را نمیتوان توجیه عقلانی کرد. تحلیل فخر از واژگان مرتبط با معرفت نشان میدهد که معرفت با سایر ابعاد وجودی انسان دارای تأثیر متقابل است. همچنین تحلیل وی زمینهساز استخراج نکاتی بود که امکان تعریفی دینی از معرفت را در اختیار ما قرار میدهد. در این تعریف، علاوه بر مؤلفههای باور و صدق، به تنوع کمّی و کیفی قوای معرفتی انسانها و نقش اعتماد به دیگران (بهویژه پیامبران) نیز توجه شده است. این تعریف، برونگرایانه است و نشان میدهد که اموری چون رفتار و عوامل ماورایی بر معرفت با محوریت باور مدخلیت دارند. بنابراین تفاوت نحوۀ ارتباط انسانها با ماوراء سبب تشکیک در معرفت است. بر این اساس هدف این مقاله ارائۀ تعریف جدیدی از معرفت در فضای مباحث معرفتشناختی با استفاده از مطالب ارائهشده توسط فخر رازی است و برای این هدف از روش توصیفی - تحلیلی بهره بردهایم.
“Religious Analysis of Knowledge”
“Fakhr Razi”
“Epistemic Function of Religion”
2017
03
21
1
20
https://jpht.ut.ac.ir/article_62416_85fdf4b2eb6c6acd0853cc1a4225646d.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
خدا، از مفهوم تا مدل های معرفتی (تمایز و ارتباط مفهوم، تصور و تصویر خدا و نقش روششناختی مدل ها در ادراک خدا)
سیده زهرا
حسینی
احد
فرامرز قراملکی
با توجه به اینکه در پژوهشهای مختلف، در اطلاق بر «برداشتهای ذهنی از خدا» سه تعبیر «مفهوم خدا»، «تصور خدا» و «تصویر خدا» اغلب به یک معنا استفاده شده است، در این نوشتار درصددیم تا با بیان تمایز این تعابیر به نقش روششناختی توجه به تمایز و پیوند آنها بپردازد. برداشت ما از خدا به اعتبارهای گوناگون نامهای مختلفی به خود میگیرد. تنها یک «مفهوم خدا» وجود دارد که انسانها آن را بهگونۀ متفاوتی از همدیگر ادراک میکنند؛ بنابراین نمیتوان ادراکهای مختلف را مفهومهای خداوند نامید. اما واژۀ تصور، معنای عامی را دارد که در عین اینکه نقش فاعل شناسا را بیشتر نشان میدهد، از محدودیتهای مترتب بر مفهوم و تصویر نیز فارغ است؛ زیرا تعبیر «تصویر خدا» نیز بهطور ضمنی دال بر وجود عناصر خیال از قبیل استعارهها و اسطورههاست، پس پژوهش را به جهت خاصی مقید میکند. در این میان، مدل خدا تعبیر مهم اما کمتر شناختهشدهای است که با ایجاد یک شبکۀ زبانی، نقشی روششناختی در تصور ما از خدا و معرفت دینی بهمثابۀ دنیای ناشناختۀ تحقیق دارد. مدلهای خدا استعارههای قدرتمندی هستند و رابطهای تمثیلی با مفهوم دارند؛ از اینرو بهلحاظ معرفتی بر مبنای رئالیسم عینگرا ارزیابیشدنی نیستند؛ اما در آزمون انسجام و تناسب، بهطور جدی مورد توجه انسجامگرایان و عملگرایان قرار دارند.
god
Concept
Conception
Image
Metaphor
Model
2017
03
21
21
48
https://jpht.ut.ac.ir/article_62417_7042dc6142b111a5c24991824008e32b.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
ویژگی های حیات معقول به عنوان هدف متعالی انسان و راه های وصول به آن در اندیشه علامه محمدتقی جعفری
فاطمه
زارع
جعفر
شانظری
غایتانگاری و آیندهنگری بهعنوان امری فطری، همواره انسان را به پژوهش در کشف اسرار و رموز پدیدههای عالم، نظام هستی و وجود خود وادار کرده است. اگر پرسشگری در ساختار ذهن انسان نبود و اگر ذهن انسان، در طلب هدف و غایت نبود، گره از هیچ مشکلی در سراسر عالم انسانی گشوده نمیشد. علامه جعفری با ارائۀ الگوی «حیات معقول» بهعنوان هدف متعالی جامعۀ بشری، فلسفۀ هستی انسان را، انتقال از حیات معمول به حیات معقول میداند. حیات معقول، حیات آگاهانهای است که نیروها و فعالیتهای جبری و جبرنمای حیات طبیعی را با برخورداری از آزادی اختیار، در مسیر اهداف تکاملی نسبی تنظیم میکند و شخصیت انسانی را که بهتدریج در این گذرگاه ساخته میشود، وارد هدف اعلای حیات خواهد کرد. این هدف متعالی، شرکت در آهنگ کلی هستی وابسته به کمال برین است. جلوۀ عالی حقیقت رو به کمال، حیات آگاه نسبت به حقایق والای هستی، رهیدن از دام کمیتها و ورود به آستانۀ ابدیت از ویژگیهای حیات معقول هستند. هدف این نوشته، تحلیل هدف متعالی انسان و راههای وصول به آن در اندیشۀ این متفکر است.
human being
Transcendent Commitment
Intelligible Life
Religion
Transcendent Goal
2017
03
21
49
73
https://jpht.ut.ac.ir/article_62419_28f15e71dad61d4dfbd7107bc53b6a04.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
دیدگاه های کیهان شناختی در هستی شناسی جینی
محسن
شرفایی مرغکی
ابوالفضل
محمودی
موضوع نوشتار حاضر تبیین کیهانشناسی آیین جین است. گرچه در این آیین برای جهان خالقی متصور نیست، با وجود این، تبیینی منحصر بهفرد و آکنده از مفاهیم فلسفی دارد. در تفکر جین، جهان ازلی و بدون آغاز است که علاوه بر لُکه(جهان مادی و محسوس) شامل اِلُکه (جهان نامحسوس) هم میشود. در آیین جین، موجودات جهان به دو دستة «چیتنه» یا «شعورمند» و «اِچیتنه» یا «غیرشعورمند» تقسیم میشوند و موجودات گوناگونی در ذیل هر یک قرار دارند. در جهانشناسی جینی، جهان مادی سه بعد دارد و از چهار طبقه تشکیل شده است که در هر کدام از طبقات آن موجودات خاصی سکونت دارند. از مهمترین مفاهیم جهانشناختی جینی «درَوْیَه» یا «جوهر» است که نه بهطور مطلق، ثابت و نه پیوسته در حال تغییر است؛ بلکه هر دو را دربر میگیرد.
Jainism
Jain cosmology
Loka
Aloka
Dravya
2017
03
21
75
95
https://jpht.ut.ac.ir/article_62420_f93aa2459268a249a55fcb3829941de2.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
انحای استمداد از اولیای الهی و وجوه اختلاف در آن
مهدی
فرمانیان کاشانی
محمد
معینی فر
مسئلۀ استمداد از اولیای الهی از جملۀ مسائل کلامی است که بین مسلمانان از اهمیت خاصی برخوردار است. اصل این آموزه هرچند مسلّم و پذیرفتنی است، در برخی از اقسام و نحوۀ آن اختلافاتی بین مذاهب اسلامی وجود دارد. در یک نگاه کلی، توسل، شفاعت و استغاثه که از اقسام استمداد محسوب میشوند، سه حکم را در اسلام بهدنبال میآورند. حکم اول، عدم اشکال و جایز بودن همۀ آنهاست؛ حکم دوم، تحریم کلی اقسام آن است و حکم سوم تفصیل دارد. یعنی برخی از این اقسام محل اشکال و برخی دیگر جایز هستند. وهابیها از جملۀ کسانی هستند که در زمینۀ توسل، شفاعت و استغاثه، نظر بسیار تند و تکفیری دارند؛ بهگونهای که بسیاری از مسلمانان را با حربۀ تکفیر و تهمت شرک از دایرۀ اسلام بیرون میدانند و قتل آنها را نیز جایز میشمارند. در پژوهش حاضر با کاویدن زوایای مختلف استمداد از اولیای الهی در قالب توسل، شفاعت و استغاثه، اقسامی شانزدهگانه را برای موارد مذکور ترسیم و محل نزاع با مخالفان را تقریر میکنیم. گفتنی است که از این اقسام، پنج قسم به توسل مربوط است که در یک حالت از آن، بین شیعه و وهابیت اختلاف وجود دارد. پنج قسم دیگر به شفاعت ارتباط دارد که در یک قسمت آن اختلاف است. شش قسم دیگر هم به استغاثه مربوط است. در نهایت با این تقریر، خوانندۀ گرامی متوجه میشود که صرفاً برداشتی نادرست و غیرعلمی و نداشتن توجه کافی به اقسام مسئله، سبب برداشت نادرستی از این مبحث شده است. زیرا در بیشتر این اقسام نظر وهابیت با نظر شیعه همسان است و آنها نیز این موارد را قبول دارند.
invocation
Tawassul
Shafa'ah
Istaghathah
Ibn Taymiyyah
Wahhabism
2017
03
21
95
119
https://jpht.ut.ac.ir/article_62422_c871155aadf0e64355f70afe118133e2.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
بررسی انتقادی چیستی لذّت درفلسفه اسلامی
سید عبدالرحیم
حسینی
لذت بهعنوان محوریترین کیفیت نفسانی که غالب حالتها و ملکات درونی و تحرکات جوانحی و افعال جوارحی آدمی را متأثر میسازد و زیرساختی برای بسیاری از خواستهها وتمایلات او بهشمار میآید، فیلسوفان مسلمان را بر آن داشته تا ماهیت و عناصر شکلدهندة آن را مورد کاوش نظری و تأمل عقلانی و تجربی قرار دهند، نظر به تفاوت برجستهترین دیدگاههای ارائهشده و اهمیت موضوع در انسانشناسی فلسفی بر آن شدیم ضمن تجزیه و تحلیل آرای مطرح، به مقارنه و مقایسۀ آنها بپردازیم. از میان این نظریات سه دیدگاه علمی بنیانی برای دیگر آرای مطرحشده محسوب میشوند، نظریة بازگشتانگاری به حالت طبیعی که برای نخستین بارتوسط محمدبن زکریای رازی عنوان شد؛ نظریة آسایشانگاری اخوان الصفّا و نظریة سازگاری ادراکی لذت با موقعیت و شرایط نفسانی طبیعی انسان که از سوی مشهور فیلسوفان مسلمان طرح شده است. با انتقاد از دو دیدگاه نخست، نظریة سوم را نزدیک به واقعیت یافتهایم، لیکن آن را نیازمند تکمیل دیدهایم.
Pleasure
natural state
perception
Compatibility
Perfection
2017
03
21
121
144
https://jpht.ut.ac.ir/article_62423_5d3fe0647620e503a6b9e8b5b1e7f949.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
ابوریحان بیرونی: پدیدارشناسی، روش شناسی و انسان شناسی دین
الله کرم
کرمی پور
ولی الله
نصیری
واکاوی اندیشههای اندیشمندان ایرانی یکی از مهمترین وظایف دانشگاهیان و حوزویان است. در این مقاله به بررسی اندیشههای ابوریحان بیرونی در حوزههای پدیدارشناسی، روششناسی و انسانشناسی پرداخته خواهد شد. ابوریحان دانشمندی با سبک و روش ویژه در علوم بود، بهنحوی که هر عملی را با روش خاص آن علم دنبال میکرد. ایشان با ورود به دیار هندوستان توانست افق جدیدی در علوم انسانی بگشاید و مسئلۀ مردمشناسی و انسانشناسی را با سبک و شیوۀ امروزی دنبال کند. از نظر بیرونی برای رسیدن به هدف به لوازمی همچون دانش زبان، بازدید میدانی، مشاهدۀ مشارکتی، زندگی در بین مردمان مورد مطالعه و غیره نیاز است. البته در گفتهها و کتابهای وی چنین بیان نشده، اما شیوه و روش ایشان بر پایۀ همین لوازم و اندیشهها به بار نشسته است. ابوریحان بیرونی از هرگونه پیشداوری و ارزشگذاری در انعکاس آرا، عقاید، دین و رسوم هندوان خودداری کرده و تنها به انعکاس آنچه خود آنها بیان میکردند، بسنده کرده و عقایدش را در تحقیق دخالت نداده است. حال این مقاله به بررسی ابعاد روششناسی، پدیدارشناسی و انسانشناسی از دیدگاه ابوریحان اختصاص یافته است.
Al-Biruni’
phenomenology
methodology
Anthropology of Religion
2017
03
21
145
177
https://jpht.ut.ac.ir/article_62424_53a31335da943c42b84a18743b147ad1.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
تأثیر متقابل باورها و کردارها از دیدگاه علم سلوک
علی
فضلی
از مسائل کلیدی که باید در عرصۀ بسیاری از علوم انسانی به گونۀ عام و در عرصۀ دانش سلوک به گونۀ خاص، به آن پرداخت و از بعد انسانشناسی سلوکی آن را بررسی کرد، تأثیر متقابل باورها و کردارها بر یکدیگر است که در گسترۀ حقیقت انسانیه رخ میدهد و در چهار ساحت امکان بررسی دارد: تأثیر علوم قلبی بر اعمال بدنی، تأثیر اعمال قلبی بر اعمال بدنی، تأثیر اعمال بدنی بر اعمال قلبی و تأثیر اعمال بدنی و قلبی بر علوم قلبی. چون تصدیقات پایۀ اعمال هستند، پس بر اعمال مؤثرند و از آنرو که اعمال بدنی از آثار ملکات قلبی هستند و ملکات قلبی از اعمال قلبی بهشمار میآیند، بر اعمال قلبی مؤثرند و چون تکرار اعمال بدنی موجب ایجاد هیأت راسخ و صورت جوهری در حقیقت انسانی میشوند و ملکات قلبی را بهوجود میآورند، بر اعمال قلبی مؤثرند و اعمال، چه قلبی و چه بدنی نیز به تناسب، موجب فعلیت خصایص کرداری هر یک از دو قوۀ عقل و جهل هستند و فعلیت هر یک از آن خصایص، به ضعف و قوّت هر یک از دو قوۀ عقل و جهل منجر میشود که این ضعف و قوّت تصدیق و تکذیب معارف و علوم قلبی را در پی دارد، لذا بر این علوم تأثیرگذارند.
.
Cardiac Sciences
physical actions
Cardiac actions
2017
03
21
179
191
https://jpht.ut.ac.ir/article_62425_c9673f6c49eb1c85fa4cbfecb59643fa.pdf
Philosophy of Religion
2008-7063
2008-7063
1396
14
1
در هم کنش زبان هنری و تجربه دینی از چشم انداز هرمنوتیکی هانس-گئورگ گادامر
علیرضا
رازقی
تجربۀ دینی، تجربۀ منحصر بهفردی در میان تجارب وجودی انسانی است و این مسئله بهواسطۀ رابطۀ والایی است که از حقیقتی فرازمینی و غیرمادی سرچشمه میگیرد. مسئلۀ اساسی در اینجا چگونگی رابطۀ میان تجربۀ دینی و تجربۀ زیباییشناختی(هنری) است. زبان هنری بهعنوان زبانی ملموس، عینی و قابل فهم برای هر انسانی، چگونه در درون تجربۀ زیباییشناختی به کمک تجربۀ دینی میآید؟ حقیقت دینی، امری وجودی است و لذا زبان آن آشکارکنندۀ وجود است. از آنجاکه حقیقت دینی به زبانی رمزی بیان میشود، برای همۀ انسانها فهمشدنی نیست. فرض هرمنوتیک گادامر برآن است که حقیقت در قاب تصویر یا بر روی صحنۀ نمایش و دیگر نمونههای هنری بهصورت عریان و فارغ از پیچیدگیهای زبانی (زبان مکتوب) برای مخاطب عرضه میشود و فهم عمیقی به شکل ساده و عریانی بهدست میآید. لذا،آنجا که زبان پیچیده و رمزی دین سنگین بهنظر میرسد، زبان هنری (شعر و ادبیات، تئاتر، موسیقی، تصویرسازی و ...) این نقیصه را جبران میکند و مسیر انتقال مفاهیم دینی را هموار خواهد کرد. حال آنکه اثر هنری نیز با محتوای دینی، غنا و عمق دیگری میگیرد و لذا تجربۀ دینی و زیباییشناختی در ساحت هرمنوتیک، در همکنشی متقابل برقرار میکنند که به بسط وجودی منجر میشود.
artistic language
Religious experience
aesthetic experience
Philosophical Hermeneutics
Hans-Georg Gadamer
2017
03
21
193
222
https://jpht.ut.ac.ir/article_62426_64f484632ce179d3ef93eefabed92d32.pdf