تحلیل مبنای سمانتیکی ابن‌تیمیه در مفهوم سلف با توجه به صفات خبریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

ابن‌تیمیه برای بیان مطالب جدید و فتواهای بحث‌برانگیز خود، مجبور بود مفهوم برخی از الفاظ را تغییر دهد و معانی آنها را چنان تعریف کند که از دل این مفاهیم، فتواهای دلخواهش را بر اساس اجتهاد خویش صادر کند. مهم‌ترین لفظی که مفهوم آن توسط ابن‌تیمیه تغییر یافت، عبارت است از: تضییق مفهوم سلف، که طبق مبنای او، سلف فقط شامل افرادی است که نزدیک به قرن پیامبر بودند. طبق این نظریه، فقها، علما و دانشمندان خلف پس از سلف، از دایرۀ فهم متون دینی و کتاب مقدس، خارج می‌شوند و باید طبق فهم سلف، فهم خویش را تصحیح کنند؛ چرا که سلف دارای فهم برترند. در این پژوهش با استناداتی که در ادامه ارائه خواهد شد، اساس مبنایی ابن‌تیمیه در مفهوم مذکور را به سنجۀ تحلیل می‌کشانیم و نشان می‌دهیم که فهم علمای اسلام از این لفظ در طول تاریخ اسلام، دقیق‌تر از فهم ابن‌تیمیه بوده و برداشتی که او از این لفظ داشته، ناصواب و بلکه تصرف نادرستی در معناست.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم (خط عثمان طه).
  2. ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن محمد بن‌ادریس الرازی، (1424)، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله و الصحابه و التابعین، تحقیق اسعد محمد الطیب، الطبعة الثالثه، بیروت، المکتبة العصریة.
  3. ابن‌تیمیه، احمد بن‌عبدالحلیم، (1401)، مجموع فتوی ابنتیمیه، جمع و ترتیب عبدالرحمن بن‌محمد بن‌قاسم و ابنه، الطبعة الثانیة، رباط (مغرب)، مکتبة المعارف.
  4. -----، (1425)، شرح العقیدة الاصفهانیة، ضبطه محمد بن ریاض الاحمد، الطبعة الاولی، بیروت، المکتبة العصریة.
  5. -----، (بی‌تا)، الفتوی الحمویه الکبری، بی‌چا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  6. -----، (1426)، الفتوی الحمویه الکبری، تحقیق محمد بن‌ریاض الاحمد الاثری، الطبعة الاولی، بیروت، عالم الکتب.
  7. ابن‌حبان الخرسانی، ابی‌حاتم محمد، (1425)، الاحسان فی تقریب صحیح ابنحبان، خرج احادیثه خلیل بن‌مامون شیحا، الطبعة الاولی، بیروت، دارالمعرفة.
  8. ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن‌علی، (1424)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، تحقیق عبدالعزیز بن‌عبدالله بن‌باز و محمد فؤاد عبدالباقی، الطبعة الجدیدة، بیروت، المکتبة العصریة.
  9. ابن‌حزم اندلسی م 456ق، (1416)، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، تعلیق احمد شمس الدین، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیة
  10. ابن‌خزیمه، محمد بن‌اسحاق، (1412)، کتاب التوحید و اثبات صفات الرب عزّ و جلّ، علق علیه محمد خلیل هراس، بی‌چا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  11. ابن‌خلدون، عبدالرحمن، (1382)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، چاپ دهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  12. ابن‌راهویه 161-238ق، اسحاق ، (1423)، مسند، تحقیق محمد مختار ضرار المفتی، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتاب العربی.
  13. ابن‌عساکر 499-571ق، ابی‌القاسم علی بن‌الحسن الشافعی، (1418)، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، الطبعة الاولی، بیروت، دارالفکر (دوره 80 جلدی).
  14. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن‌عمرو، (1419)، تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر)، تحقیق محمد حسین شمس الدین، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمی منشورات محمد علی بیضون.
  15. ابونعیم اصفهانی 336-430ق، احمد بن‌عبدالله، (1377ش)، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسائی، چاپ اول، تهران، سروش انتشارات صدا و سیما.
  16. -----، (1407)، حلیة الاولیاء و طبقاة الاصفیاء، الطبعة الخامسة، بیروت و القاهره، دارالریان للتراث و دارالکتاب العربی.
  17. ابوصلاح حلبی م 447ق، تقی‌بن‌نجم، (1404ق)، تقریب المعارف، محقق و مصحح تبریزیان (الحسون) فارس، چاپ اول، قم، نشر الهادی.
  18. ابی‌سعید عثمان بن‌سعید دارمی، (1418)، نقض الامام ابیسعید عثمان بنسعید علی المریسی الجهمی العنید، تحقیق رشید بن‌حسن الالمعی و مقدمه عبدالعزیز بن‌عبدالله الراجحی، الطبعة الاولی، الریاض، مکتبة الرشد.
  19. احمد بن‌حنبل، (1414)، المسند، علق علیه صدقی محمد جمیل العطار، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالفکر.
  20. احمدی، عبدالله بن­سلمان، (1416)، المسائل و الرسائل المرویة عن الامام احمد بن­حنبل فی العقیدة، الطبعه الثانیة، ریاض، دار طیبة.
  21. اسفراینی م 471ق، ابوالمظفر، (1359ق)، التبصیر فی الدین، مقدمه محمد زاهد کوثری، الطبعة الاولی، قاهره، المکتبة الازهریة للتراث.
  22. اشعری م 330ق، ابوالحسن اشعری، (1400)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، الطبعة الثالثة، آلمان ویسبادن، انتشارات فرانس شتاینر.
  23. آلوسی، سید محمود، (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیة، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمی.
  24. بخاری، محمد بن‌اسماعیل، صحیح (الجامع الصحیح)، ضبط شیخ محمد علی القطب و شیخ هشام البخاری، بی‌چا، بیروت، المکتبة العصریة.
  25. بغدادی م 429، عبدالقاهر، (2003)، اصول الایمان (اصول الدین)، تحقیق ابراهیم محمد رمضان، بی‌چا، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
  26. -----، (1408)، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بی‌چا، بیروت، دارالجیل دارالآفاق.
  27. البغوی، حسین بن‌مسعود، (1403)، شرح السنه، تحقیق زهیر الشاویش و شعیب الارناؤط، بیروت، المکتب الاسلامی. 
  28. البیهقی، ابوبکر، (1405)، دلائل النبوة، تحقیق قلعجی، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  29. پاکتچی، احمد، (1385ش)، مکاتب فقه امامی ایران پس از شیخ طوسی تا پایگیری مکتب حله، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام صادق علیه السلام.
  30. معینی فر، محمد، (1390ش)، مقاله معرفی مکاتب فقه امامی ایران، مجله میثاق امین، ش 18 و 19، سال ششم، بهار و تابستان، قم.
  31.  الترمذی، محمد بن‌عیسی بن‌سوره، (1426)، سنن، راجعه محمد بربر، الطبعة الاولی، بیروت، المکتبة العصریة.
  32. ثعالبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن‌ابراهیم، (1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، الطبعة الاولی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  33. جان ل. اسپوزیتو، (1391ش)، دایرة المعارف جهان نوین اسلام، ترجمه حسن طارمی و محمد دشتی و مهدی دشتی، چاپ اول، تهران، نشر کتاب مرجع و نشر کنگره.
  34. الجرجانی 277-365ق، ابی‌احمد عبدالله بن‌عدی، (1409)، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق یحی مختار غزاوی، الطبعة الثالثة (الطبعة الرابعة 1424)، بیروت، دارالفکر.
  35. حاکم نیشابوری م450ق، حافظ ابوعبدالله محمد بن‌عبدالله، (1422)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق محمود مطرجی و بهامش الذهبی م 748ق و المستدرک علی التلخیص ابن‌الملقن م 768ق، الطبعة الاولی، بیروت، دارالفکر.
  36. خطیب بغدادی م 463ق، ابی‌بکر احمد بن‌علی، (1407)، تاریخ بغداد او مدینة السلام منذ تأسیسها حتی سنة 463ق، بی‌چا (دوره 19 جلدی)، بیروت، دارالکتب العلمی.
  37. دارمی م 280ق، ابوسعید، (1416)، الرد علی الجهمیة، تحقیق بدر بن‌عبدالله، الطبعة الثانیة، کویت، دار ابن‌الاثیر.
  38. الذهبی م 748ق، شمس­الدین محمد، (1417)، سیر اعلام النبلاء، تحقیق محب الدین ابی‌سعید عمر العمروی، بیروت، دارالفکر.
  39. -----، (1417)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالکتاب العربی.
  40. سیوطی، جلال­الدین، (1404)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، بی‌چا، قم، کتاب‌خانه آیت الله مرعشی نجفی.
  41. شهرستانی م 548ق، محمد بن‌عبدالکریم، (1364ش)، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، الطبعة الثالثة، قم، انتشارات الشریف الرضی.
  42. الطبرانی م 360ق، ابی‌القاسم سلیمان بن‌احمد، (1420)، المعجم الاوسط، تحقیق محمد حسن محمد حسن اسماعیل الشافعی، الطبعة الاولی، عمان (اردن)، دارالفکر.
  43. طبری، محمد بن‌جریر، (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، الطبعة الاولی، بیروت، دارالمعرفة. 
  44. -----، (1423)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر طبری)، تصحیح مکتب التحقیق و الاعداد العملی فی دارالاعلام، الطبعة الاولی، اردن (عمان)، دارالاعلام.
  45. عثمان بن‌علی حسن، (1415)، منهج الاستدلال علی مسائل الاعتقاد عند اهل السنه و الجماعة، الطبعة الخامسة، الریاض، مکتبة الرشد.
  46. غزالی، ابوحامد، (1409)، الاقتصاد فی الاعتقاد، الطبعة الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
  47. فخرالدین رازی م 606 ق، ابوعبدالله محمد بن‌عمر، (1420)، مفاتیح الغیب، الطبعة الثالثة، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  48. -----، (1411)، المحصل، تحقیق اتای، الطبعة الاولی، عمان، دارالرازی.
  49. -----، (1993)، اساس التقدیس فی علم الکلام، مقدمه محمد العریبی، الطبعة الاولی، بیروت، دارالفکر اللبنانی.
  50. قرضاوی، یوسف، (2008)، الصحوة الاسلامیة من المراهقة الی الرشد، الطبعة الثالثة، مدینه نصر (مصر)، دارالشروق.
  51. قرطبی، محمد بن‌احمد، (1364ش)، الجامع لاحکام القرآن، چاپ اول، تهران، انتشارات ناصر خسرو.

مسلم بن‌الحجاج القشیری النیسابوری 206-261ق، ابی‌الحسین، (1420)، صحیح، الطبعة الاولی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.