رویکرد فخر رازی به تحلیل معناییِ «معرفت» و واژگان مرتبط با آن در متون دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ فلسفۀ دین، دانشگاه پیام نور، ایران، تهران

2 استاد دانشگاه امام صادق (ع)، ایران، تهران، گروه فلسفه و کلام اسلامی

3 دانشیار دانشگاه پیام نور، ایران، تهران، گروه فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

رازی با تحلیل واژگان مرتبط با مفهوم معرفت از جمله شعور، ادراک، فقه، فهم و ... که از متون دینی استخراج کرده است، نتایجی معرفت‌شناختی را در اختیار ما قرار می‌دهد. از جمله نتایج به‌دست‌آمده آن بوده که کسب معرفت برای انسان امری ممکن است و در عین حال انسان محدودیت‌های معرفتی دارد؛ معرفت امری مشکک است؛ افراد بر اساس استعداد خویش در یکی از مراتب معرفت قرار می‌گیرند و این‌گونه نیست که تمام باورهای انسان موجه باشند؛ همچنین اینکه معارفی مانند علم لدنی، علم حدسی و فراست را نمی‌توان توجیه عقلانی کرد. تحلیل فخر از واژگان مرتبط با معرفت نشان می‌دهد که معرفت با سایر ابعاد وجودی انسان دارای تأثیر متقابل است. همچنین تحلیل وی زمینه‌ساز استخراج نکاتی بود که امکان تعریفی دینی از معرفت را در اختیار ما قرار می‌دهد. در این تعریف، علاوه بر مؤلفه‌های باور و صدق، به تنوع کمّی و کیفی قوای معرفتی انسان‌ها و نقش اعتماد به دیگران (به‌ویژه پیامبران) نیز توجه شده است. این تعریف، برون‌گرایانه است و نشان می‌دهد که اموری چون رفتار و عوامل ماورایی بر معرفت با محوریت باور مدخلیت دارند. بنابراین تفاوت نحوۀ ارتباط انسان‌ها با ماوراء سبب تشکیک در معرفت است. بر این اساس هدف این مقاله ارائۀ تعریف جدیدی از معرفت در فضای مباحث معرفت‌شناختی با استفاده از مطالب ارائه‌شده توسط فخر رازی است و برای این هدف از روش توصیفی - تحلیلی بهره برده‌ایم.
 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. بخاری، محمد‌بن اسماعیل (1401ق). صحیح بخاری، ج 8، استانبول: دارالفکر.
    2. رازی، فخرالدین ابوعبدالله (2000). اسرارالتنزیل و انوارالتاویل، تحقیق عبدالرحمن عمیره، عبدالمنعم فرج درویش، قاهره: دار رکابی.
    3. ---------------- (2006). رساله ذم لذات الدنیا، فی:

    The Teleological ethics of Fakhr Al-din Al-razi, Ayman Shihadeh(2006), Liden: Brill.

    1. ----------------- (1406الف). شرح أسماء الله الحسنی، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
    2. ---------------- (1411الف). المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، ج 1، قم: بیدار.
    3. ---------------- (1411ب). محصل افکار المتقدمین والمتأخرین من الحکماء والمتکلمین، تحقیق حسین اتای، عمان: دارالرازی.
    4. ---------------- (1407ق). المطالب العالیه، ج 2، تحقیق حجازی سقا، بیروت: دارالکتاب العربی.
    5. ---------------- (1420ق). مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    6. ---------------- (1406ب). النفس و الروح و شرح قواهما، تحقیق محمد صغیر حسن معصومی، افست تهران: بی‌نا.
    7. کراجکی، ابوالفتح محمد (1369). کنزالفوائد، قم: مکتبه المصطفوی.
    8. مهیار، رضا (بی‌تا). فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، بی‌جا.
مجله علمی
دوره 14، شماره 1
فروردین 1396
صفحه 1-20

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار