بررسی انتقادی چیستی لذّت درفلسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

لذت به‌عنوان محوری‌ترین کیفیت نفسانی که غالب حالت‌ها و ملکات درونی و تحرکات جوانحی و افعال جوارحی آدمی را متأثر می‌سازد و زیرساختی برای بسیاری از خواسته‌ها وتمایلات او به‌شمار می‌آید، فیلسوفان مسلمان را بر آن داشته تا ماهیت و عناصر شکل‌دهندة آن را مورد کاوش نظری و تأمل عقلانی و تجربی قرار دهند، نظر به تفاوت برجسته‌ترین دیدگاه‌های ارائه‌شده و اهمیت موضوع در انسان‌شناسی فلسفی بر آن شدیم ضمن تجزیه و تحلیل آرای مطرح، به مقارنه و مقایسۀ آن‌ها بپردازیم. از میان این نظریات سه دیدگاه علمی بنیانی برای دیگر آرای مطرح‌شده محسوب می‌شوند، نظریة بازگشت‌انگاری به حالت طبیعی که برای نخستین بارتوسط محمدبن زکریای رازی عنوان شد؛ نظریة آسایش‌انگاری اخوان الصفّا و نظریة سازگاری ادراکی لذت با موقعیت و شرایط نفسانی طبیعی انسان که از سوی مشهور فیلسوفان مسلمان طرح شده است. با انتقاد از دو دیدگاه نخست، نظریة سوم را نزدیک به واقعیت یافته‌ایم، لیکن آن را نیازمند تکمیل دیده‌ایم.
 

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبداللّه (1379ق). الاشارات و التنبیهات مع شرح المحقق الطوسی و شرح الشرح للعلّامه قطب‌الدین الرازی، ط اول، تهران: المطبعه الحیدریه.
2. ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبداللّه (1376). الهیات شفاء، ط اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
3. ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبداللّه (1383). دانشنامۀ علایی، مقدمه و حواشی: محمد معین، ط دوم، همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با همکاری دانشگاه همدان.
4. ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبداللّه (1363). المبدأ والمعاد، به اهتمام عبداللّه نورانی، ط اول، تهران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
5. ابن‌طفیل، ابوبکر محمد (1381). زندۀ بیدار، ترجمۀ فارسی رسالۀ حیّ‌بن تفیطان توسط بدیع‌الزمان فروزانفر، ط پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
6. ابن‌مسکویه، احمدبن محمدبن یعقوب رازی (1398ق). تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق، قم: انتشارات بیدار.
7. اخوان الصفا و خلّان الوفاء (1347ق). الرسائل اخوان‌ الصفا، تحقیق: خیرالدین الزرکلی، ط اول، قاهره: المطبعه العربیه.
8. ارسطو (1381). اخلاق نیکوماخس، ترجمۀ سید ابوالقاسم پورحسینی، ط دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
9. حسینی اردکانی، احمد‌بن محمد (1375). مرآت الأکون (تحریر شرح هدایه اثیریّه ملاصدرا شیرازی)، تصحیح: عبداللّه نورانی، ط اول، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
10. رازی، محمد‌بن زکریا (1343). السیره الفلسفیه، تصحیح: پول کراوس، نشریۀ شمارۀ 23 کمیسیون ملی یونسکو در ایران به مناسبت هزار و یکصدمین سال تولد وی، ط. اول.
11. رازی، محمد‌بن زکریا (1378).  الطب الروحانی، به اهتمام مهدی محقق، ط اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
12. رازی، محمد‌بن زکریا (1939). رسائل الرازی الفلسفیه، تحقیق: پول کراوس: قاهره.
13. الشنب غازانی، سید اسماعیل حسینی (1381). شرح فصوص الحکمه (فارابی)، تحقیق: علی أوجبی، ط اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
14. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1992). الملل والنحل، بیروت: دارالکتب العلمیّه.
15. شیخ اشراق، شهاب‌الدین سهروردی (1375). مجموعه مصنفات، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
16. صدرالمتألهین، محمد‌بن ابراهیم شیرازی (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ط دوم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
17. طوسی، خواجه نصیرالدین (1367). اساس الاقتباس، تصحیح: مدرس رضوی، چ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
18. طوسی، خواجه نصیرالدین (1361). تلخیص المحصل، ط اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19. طوسی، خواجه نصیرالدین (1379ق). شرح الاشارات التنبیهات، ط اول، تهران: مطبعه الحیدریه.
20. عامری، ابومحمد‌بن محمد‌بن یوسف النیسابوری (1967). الاعلام بمناقب الاسلام، تحقیق: عبدالحمید غراب، ط اول، قاهره.
21. عامری، ابومحمد‌بن محمد‌بن یوسف النیسابوری (1367). الاعلام بمناقب الاسلام، با ترجمۀ فارسی، ط اول، تهران: نشر دانشگاهی.
22. عامری، ابومحمد‌بن محمد‌بن یوسف النیسابوری (1979م). الامد علی الابد، تحقیق: أورت ک.روس، ط اول، بیروت: دارالکندی.
23. عامری، ابومحمد‌بن محمد‌بن یوسف النیسابوری (1408ق). السعاده والاسعاد فی السیره الانسانیه، به اهتمام مجتبی مینوی، ط اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24. عبدالسلام، هارون (بی‌تا). المعجم الوسیط، تهران: المکتبه العلمیّه.
25. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (1426ق). احیاء علوم الدین، به تصحیح و اهتمام: محمّدبن مسعود الأحدی، ط اول، بیروت: مؤسسه الرّیان للطباعه و النشر.
26. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (1960م). تهافت الفلاسفه، تحقیق: سلیمان دنیا، قاهره: دارالمعارف.
27. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (1961ق). مقاصد الفلاسفه، تحقیق: سلیمان دنیا، ط دوم، مصر: دارالمعارف.
28. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1405ق). فصوص الحکم، تحقیق: محمد حسن آل‌یاسین، ط اول، قم: بیدار.
29. فارابی، محمد‌بن محمدبن طرخان‌بن اوزلغ (1971). فصول منتزعه، تحقیق: فوزی متری نجار، بیرت: دارالمشرق.
30. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1980م). آراء اهل المدینه الفاضله، تحقیق: ألبیر نصری نادر، ط دوم، بیروت: المطبعه الکاثولیکیّه.
31. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1317). التعلیقات، تحقیق: جعفر آل‌یاسین، ط اول، تهران: حکمت.
32. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1371). التنبیه علی سبیل السعاده، تحقیق: جعفر آل‌یاسین، ط اول، تهران: حکمت.
33. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1366). السیاسات المدینه، به اهتمام فوزی متری نجار، ط اول، تهران: الزهراء.
34. فارابی، محمد‌بن محمد‌بن طرخان‌بن اوزلغ (1960). الفصول المدنی، تحقیق: م. دنلوب، ط اول: کمبریج.
35. فخر رازی، محمد‌بن عمر‌بن حسین طبرستانی (1353ق). الاربعین فی اصول‌الدین، هند، حیدر آباد.
36. فخر رازی، محمد‌بن عمر‌بن حسین طبرستانی (1325ق). الانارات فی شرح الاشارات، مصر: المطبعه الخیریّه.
37. فخر رازی، محمد‌بن عمربن حسین طبرستانی (1343ق). المباحث المشرقیه، هند، حیدر آباد: بی‌نا.
38. فخر رازی، محمدبن عمربن حسین طبرستانی (1323ق). المحصّل، مصر: المطبعه الحسینیّه.
39. فخر رازی، محمد‌بن عمربن حسین طبرستانی (1379ق). شرح الاشارات و التنبیهات، ط اول، تهران، حیدری.
40. الفیّومی، احمدبن محمد (1420ق). المصباح المنیر، ط دوم، بیروت: المکتبة العصریة للطباعة و النشر.
41. کندی، ابویوسف یعقوب‌بن اسحق (1950). رسائل فلسفیه، تحقیق: محمد عبدالهادی ابوریده، ط اول، قاهره: دارالفکر العربی.
42. ناصر خسرو قبادیانی (1384). زادالمسافرین، تصحیح: سید اسماعیل عمادی حائری، ط اول، تهران: نشر میراث مکتوب.
43. ناصر خسرو قبادیانی (1397ق). وجه دین، تصحیح و تحشیه: غلامرضا اعوانی، ط اول، تهران: انجمن فلسفه ایران.