Probing The Potentials of Philosophy of Religion within Islamic Kalām: A Comparative Analysis of The Imāmī and Māturīdī Traditions

Document Type : Research Paper

Author

Department of Islamic Teachings, Farhangian University,Tehran, Iran

Abstract

This research aims to provide a comparative analysis of the structure of religious rationality in the two theological schools of Imamiyyah and Maturidiyyah, examining the layers of rationalism, religious epistemology, and the relationship between reason and revelation within these two traditions. The main issue addressed in this paper is to what extent each of these schools is capable of theorizing and reconstructing Islamic philosophy of religion within its own tradition. The research follows a descriptive-analytical method, utilizing primary theological sources, works of prominent thinkers from each school, and contemporary studies. The findings of the study indicate that the rationality of the Imamiyyah school, by moving from inferential reason to philosophical reason and then to semiotic reason, presents a multi-layered and systematic model of religious reason, capable of conceptual analysis, reconstruction, and theorizing in philosophy of religion. In contrast, the rationality of the Maturidiyyah school is primarily based on innate and demonstrative reason, adopting a conservative and defensive approach in the field of conceptual analysis and philosophical interpretation of religious teachings. The theoretical contribution of this research is the design of two conceptual models for analyzing religious rationality in each school and the presentation of a final comparative table, which shows that the rationality of Imamiyyah, especially in confronting the challenges of contemporary philosophy of religion, has greater potential for conceptual systematization.

Keywords

Main Subjects

References

بغدادی، عبدالقاهر (۱۴۲۳ ق). الفرق بین الفرق. بیروت: دار الآفاق الجدیده.
بهادری، مجید و معارفی، آتنا (۱۳۹۱). علل الشرایع اثری وزین در مجموعه آثار شیخ صدوق. حسنا، ۴(۱۵).
بهشتی، احمد (۱۳۸۲). فلسفة دین. تهران: بوستان کتاب. 
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی (۱۳۹۹). فلسفة دین اسلامی ۲. بازیابی‌شده از https://iict.ac.ir/1399/11/falsafeh-din-2
تفتازانی، سعدالدین (بی‌تا). شرح العقائد النسفیه. بیروت: دار الکتب العلمیه. 
جبرئیلی، محمدصفر (۱۳۸۴). کلام شیعی؛ مراحل و ادوار تاریخی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 
جحلی، سیدلاف‌الله (۱۳۸۶). تاریخ و عقاید ماتریدیه. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب. 
جوادی آملی، عبدالله (بی‌تا). دین‌شناسی. قم: اسراء. 
حربی، احمد بن عوض (۱۴۱۳ ق). الماتریدیه دراسه و تقویماً. ریاض: دار الصمیعی. 
خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۷۹). کلام جدید. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. 
رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۵). چیستی فلسفة دین و مسائل آن. قبسات، ۶(۲۲). 
ــــــــــــــ (۱۳۸۹). فلسفة دین. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. 
ــــــــــــــ (۱۳۹۱). فلسفة دین: درآمدی بر هندسه، روش، و مسائل. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی. 
رضایی، محمد (۱۳۸۵). فلسفة دین. تهران: سمت. 
سبحانی، جعفر (۱۴۱۴ ق). قاضی عبدالجبار. بیروت: دارالتراث. 
سروش، عبدالکریم (۱۳۸۲). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: صراط. 
سیدمرتضی، علی بن حسین (۱۴۱۱ ق). الذخیره فی علم الکلام. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. 
شهرستانی، عبدالقاهر (۱۳۶۴). الملل و النحل. تهران: مکتبه الرضی. 
صدر، محمدباقر (۱۳۹۵). المعالم الجدیده. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. 
صدوق، محمد بن علی (۱۳۹۰). علل الشرایع. تهران: مکتبه الصدوق. 
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۸۲). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تعلیقات: مرتضی مطهری. قم: صدرا.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۴ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین. 
طوسی، نصیرالدین (۱۳۵۹). تجرید الاعتقاد. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی. 
الجبار، قاضی (۱۴۲۲ ق). شرح الأصول الخمسه. بیروت: دار احیاء التراث العربی. 
فیروزجایی، رمضان‌علی‌تبار (۱۳۹۰). ماهیت فلسفة دین و تفاوت آن با کلام و الهیات. قبسات، ۱۶(۱). 
قاضی عبدالجبار (۱۳۸۶). شرح الأصول الخمسه. ترجمه و تحقیق: محمد خراسانی. قم: بوستان کتاب. 
قراملکی، احدفرامرز (۱۳۷۵). توضیحی پیرامون تمایز کلام جدید و فلسفة دین. قبسات، ۲. 
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. 
لامشی، ابوالثناء (۱۳۸۶). التمهید لقواعد التوحید. قاهره: دار الثقافه. 
ماتریدی، ابومنصور (۱۴۲۵ ق). تأویلات أهل السنه. تحقیق: فاطمه الخیمی. بیروت: دارالجماعات. 
ـــــــــــــــــ (۱۴۲۷ ق). التوحید. تحقیق: فتح‌الله خلیف. ریاض: مکتبه الرشد. 
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۰). فلسفة اخلاق. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). 
مطهری، مرتضی (۱۳۷۸). مجموعه آثار. تهران: صدرا. ج ۶.
ملاهری، مرتضی (۱۳۶۹). آشنایی با علوم اسلامی. تهران: سمت. 
نسفی، ابوالبرکات (بی‌تا). تبصره الأدله. بیروت: دار المعارف. 
نصر، سید حسین (۱۳۷۱). معارف اسلامی در جهان معاصر. تهران: شرکت انتشار. 
ـــــــــــــــــــ (۱۳۹۰). سنت عقلانی در اسلام. مترجم: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: حکمت. 
Baghdadi, A. Q. (2002). Al-Farq Bayn al-Firaq. Beirut: Dar al-Afaq al-Jadida. (in Persian)
Bahadori, M. & Ma’arafi, A. (2012). Illal al-Shara’i: A Noble Work among Sheikh Saduq's Writings. Hasana, 4(15). (in Persian)
Beheshti, A. (2003). Philosophy of Religion. Tehran: Bustan-e Ketab. (in Persian)
Firoozjai, R. A. T. (2011). The Nature of Philosophy of Religion and Its Difference from Theology. Qabasat, 16(1). (in Persian)
Harbi, A. b. ‘A. (1992). The Maturidiyyah: Study and Evaluation. Riyadh: Dar al-Sumay‘i. (in Persian)
Institute for Islamic Culture and Thought (2021). Islamic Philosophy of Religion 2. Retrieved from https://iict.ac.ir/1399/11/falsafeh-din-2. (in Persian)
Jabra’ili, M. S. (2005). Shi‘ite Theology: Historical Phases and Stages. Tehran: IICT. (in Persian)
Jahli, S. L. (2007). History and Doctrines of the Maturidiyyah. Qom: Center for Studies of Religions and Sects. (in Persian)
Javadi Amoli, A. (n.d.). Religiology. Qom: Nashr-e Isra’. (in Persian)
Khosropanah, A. (2000). New Kalām. Qom: IICT. (in Persian)
Kulayni, M. b. Y. (1986). Al-Kafi. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah. (in Persian)
Lamshi, A. T. (2007). Al-Tamhid li Qawa‘id al-Tawhid. Cairo: Dar al-Thaqafah. (in Persian)
Maturidi, A. M. (2004). Ta’wilat Ahl al-Sunnah. Ed. by F. al-Khaymi. Beirut: Dar al-Jama‘at. (in Persian)
---------------------. (2006). Al-Tawhid. Ed. by Fathallah Khalif. Riyadh: Maktabat al-Rushd. (in Persian)
Misbah Yazdi, M. T. (2011). Philosophy of Ethics. Qom: Imam Khomeini Educational & Research Institute. (in Persian)
Mollaheri, M. (1990). Introduction to Islamic Sciences. Tehran: SAMT. (in Persian)
Motahhari, M. (1999). Collected Works. Tehran: Sadra. Vol. 6. (in Persian)
Nasafi, A. B. (n.d.). Tabsirat al-Adillah. Beirut: Dar al-Ma‘arif. (in Persian)
Nasr, S. H. (1992). Islamic Knowledge in the Contemporary World. Tehran: Entesharat. (in Persian)
------------. (2011). The Rational Tradition in Islam. Trans. by I. Rahmati. Tehran: Hikmat. (in Persian)
Plantinga, A. (2000). Warranted Christian Belief. Oxford: Oxford University Press. 
Qadi ‘Abd al-Jabbar. (2001). Sharh al-Usul al-Khamsah. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-‘Arabi. (in Persian)
--------------------------. (2007). Sharh al-Usul al-Khamsah. Trans. & Ed. by M. Khorasani. Qom: Bustan-e Ketab. (in Persian)
Qaramaleki, A. F. (1996). Explanation of the Distinction between New Kalām and Philosophy of Religion. Qabasat, 2. (in Persian)
Rashad, A. (2006). What is the Philosophy of Religion and Its Issues?. Qabasat, 6(22). (in Persian)
-------------. (2010). Philosophy of Religion. Tehran: IICT. (in Persian)
-------------. (2012). Philosophy of Religion: Introduction to Structure, Method, and Issues. Tehran: IICT. (in Persian)
Reza’i, M. (2006). Philosophy of Religion. Tehran: SAMT. (in Persian)
Sadr, M. B. (2016). New Landmarks. Qom: Islamic Publishing Foundation. (in Persian)
Saduq, M. b. A. (2011). ‘Illal al-Shara’i. Tehran: Maktabat al-Saduq. (in Persian)
Sayyid Murtadha. (1990). Al-Dhakirah fi ‘Ilm al-Kalām. Qom: Islamic Publishing Office. (in Persian)
Shahristani, A. Q. (1985). Al-Milal wa al-Nihal. Tehran: Maktabat al-Ridha. (in Persian)
Soroush, A. (2003). More Plural than Ideology. Tehran: Serat. (in Persian)
Subhani, J. (1993). Qadi ‘Abd al-Jabbar. Beirut: Dar al-Turath. (in Persian)
Swinburne, R. (2005). Faith and Reason. Oxford: Clarendon Press.
Tabataba’i, M. H. (1983). Al-Mizān fi Tafsir al-Qur’an. Qom: Society of Seminary Teachers. (in Persian)
-----------------------. (2003). The Principles of Philosophy and the Method of Realism (with commentary by M. Motahhari). Qom: Sadra. (in Persian)
Taftazani, S. A. (n.d.). Sharh al-Aqa’id al-Nasafiyyah. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah. (in Persian)
Tusi, N. al-D. (1980). Tajrid al-I‘tiqad. Tehran: Pocket Book Co. (in Persian)
----------------. (1980). Talkhis al-Muhassil & Tajrid al-I‘tiqad. Ed. by ‘Abdullah Noorani. Tehran: Pocket Book Co. (in Persian)
Philosophy of Religion
Volume 22, Issue 3
October 2025
Pages 189-202

Files

Share

How to cite

Statistics