The Domain of Reason from the Viewpoint of the Asharites

Document Type : Research Paper

Author

Associate Professor of Islamic Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran

Abstract

Since different Islamic schools have different views to the scope of the human reason in knowing religion, the article at hand aimed at answering the question that “If Asharites have kept their literalist views, or have accepted reason as a tool for knowing the religion”. To this end, the article explored their intellectual and theoretical principles from the viewpoint of reason and finally proved that despite the Asharites’ traditionalist view to reason – based on which they prioritize narration over reason and turn their attention to the literal aspects of the Qur’ān and the traditions – it might not be said that they do not use the capacities of reason to understand religion, or that they are the avid opponents of reason. According to the view taken by this article, how could Ashari – who founded his theological thoughts based on the intellectual reason – eliminates reason totally from his thoughts and opposes it?! As an evidence to the contrary, we might say that he has relied on reason to provide explanations in various religious and theological issues such as the eternity of the Qur’ān, intercession, and the appointment of Imam. These are evident in the works of Ashari and his followers such as Ghazzali and Fakhr Razi, and can be used to support the conclusions of this article.

Keywords


  1. ـ قرآن.

    1. ابن‌اثیر الجزری، مجدالدین أبوالسعادات المبارک‌بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعلیان.
    2. ابن‌خلدون (۱۳۵۳). مقدمه، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1400 ق). رسائل ابن‌سینا، قم: انتشارات بیدار.
    4. ابن‌منظور الأنصاری، محمد‌بن مکرم‌بن علی، أبوالفضل، جمال‌الدین (1414 ق). لسان العرب،  بیروت: دار صادر.
    5. ابوزهره، محمد (1393). تاریخ مذاهب اسلامی، ترجمۀ علیرضا ایمانی، چ دوم، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
    6. اشعری، ابوالحسن (1955). اللمع فی الرد علی اهل الزیع و البدع، مصر: شرکت مساهمه مصری.
    7. اشعری، علی (۱۹۸۰). مقالات الاسلامیین، به کوشش ریتر، ویسبادن: بی‌نا.
    8. الفراهیدی، عبدالرحمن الخلیل‌بن احمد (1409 ق). العین، قم: دارالهجره.
    9. الله بداشتی، علی (1392). توحید و صفات الهی، قم: انتشارات دانشگاه قم.
    10. ــــــــــــــ (پاییز و زمستان 1389). «جایگاه عقل در الهیات از نگاه متکلمان مسلمان»، فصلنامه عقل و دین، شمارۀ پیاپی 3.
    11. ایجی، میر سید شریف (۱۳۲۵ ق). شرح المواقف، چ اول، قم: الشریف الرضی.
    12. آمدی، عبدالواحد‌بن محمد تمیمی (1366). غررالحکم و دررالکلم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
    13. آهنگران، محمد رسول (زمستان 1387). «بازخوانی محل نزاع اشاعره و عدلیه دربارۀ حسن و قبح عقلی»، فصلنامۀ اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ 15.
    14. بکِّار، عثمان (1387). تاریخ و فلسفه علوم اسلامی، ترجمۀ محمد رضا مصباح، چ دوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    15. تفتازانی، عمر (۱۳۰۵ ق). شرح المقاصد، چ سنگی، استانبول: بی‌نا.
    16. تفتازانی، مسعودبن ‌عمر (1393). شرح العقاید النسفیه، چ اول، ناشر امام ربانی: بی‌نا.
    17. جرجانی (۱۳۲۵ ق). شرح المواقف، به کوشش محمد بدرالدین نعسانی، قاهره: بی‌نا.
    18. جوهری، ابونصر، اسماعیل‌بن حماد (1410 ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، لبنان: دارالعلم للملایین.
    19. حکیمی، محمد رضا (آذر 1380). «عقل خودبنیاد دینی»، مجلۀ بازتاب اندیشه، شمارۀ 21.
    20. رازی، محمد فخرالدین (۱۳۳۹). لباب الاشارات، بی‌جا، بی‌نا.
    21. ـــــــــــــــــــ (۱۳۳۹). لباب الاشارات، همراه التنبیهات و الاشارات ابن‌سینا، به کوشش محمود شهابی، تهران، بی‌نا.
    22. ـــــــــــــــــــ (۱۴۱۱ ق). کتاب المحصل، چ اول، قاهره: دارالتراث.
    23. ـــــــــــــــــــ (1420 ق). التفسیر الکبیر، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    24. ـــــــــــــــــــ (2002 م). الاربعین فی اصول الدین، چ اول، بیروت: دارالحیل.
    25. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، چ اول، دمشق: نشر دارالعلم الدار الشامیه.
    26. ربانی گلپایگانی، علی (1377). فرق و مذاهب کلامی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
    27. ـــــــــــــــــــ (۱۳۸۳). کلام تطبیقی، چ اول، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
    28. ـــــــــــــــــــ (۱۴۱۲ ق). الکلام المقارن، چ اول، قم: دفتر نمایندۀ ولی فقیه در امور اهل سنت بلوچستان.
    29. سبحانی، جعفر (۱۴۲۱ ق). بحوث فی الملل و النحل، چ دوم، قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
    30. شریف، میرمحمد (1362). تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمۀ نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    31. شهرستانی، عبدالکریم (۱۳۹۵ ق). الملل و النحل، به کوشش محمد کیلانی، بیروت: دارالمعرفه.
    32. ـــــــــــــــــــــ (بی‌تا). نهایه الاقدام فی علم الکلام، آلفرد جیوم، بی‌جا، بی‌نا.
    33. طریحی، فخرالدین‌بن محمد (1375). مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران: انتشارات مرتضوی.
    34. غزالی، محمدبن محمد (1332). المستصفی من علم الاصول، مصر: ناشر بولاق.
    35. ــــــــــــــــــــ (1382). کیمیای سعادت، کوشش حسین خدیو جم،‌ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    36. ــــــــــــــــــــ (1386). احیاء العلوم الدین، ترجمۀ مؤیدالدین محمد خوارزمی، کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    37. ــــــــــــــــــــ (۱۳۹۰). المنقذ من ظلال، ترجمۀ سید ناصر طباطبایی، چ اول، قم: انتشارات مولی.
    38. فاخوری، حنا و خلیل جر (1393). تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمۀ عبدالحمید آیتی، ایران: انتشارات علمی فرهنگی.
    39. فخر رازی، محمدبن عمر (1418 ق). المباحت المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، بیروت: دارالکتاب العربی.
    40. ـــــــــــــــــــــــــ (1382). چهارده رساله،‌ ترجمۀ سید محمد باقر سبزواری، ایران: دانشگاه تهران.
    41. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۴۱). البراهین، به کوشش محمد باقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.
    42. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۱ ق). المباحث المشرقیة، قم: بیدار.
    43. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1425 ق). الشافی فی العقائد و الاخلاق و الاحکام، تهران: داراللوح المحفوظ.
    44. فیومی، محمد ابراهیم (1423 ق). الشیعه العربیه و الزیدیه، قاهره: دارالفکر العربی.
    45. قوشجی، علی (بی‌تا). شرح تجرید الاعتقاد، چ سنگی.
    46. کربن، هانری (1396). تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبایی، چ سوم، تهران: انتشارات مینوی خرد.
    47. کلاتی، یوسف (۱۹۷۷). لباب العقول، به کوشش فوقیه حسین محمود، قاهره: بی‌نا.
    48. کلینی، محمدبن یعقوب‌بن اسحاق (۱۳۶۳). الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    49. لاهیجی، عبدالرزاق (۱۳۷۲). گوهر مراد، به کوشش زین‌العابدین قربانی، تهران: کنگرۀ بزرگداشت لاهیجی.
    50. مبارک، زکی (‌1942). الاخلاق عند الغزالی، القاهره: دارالشعب.
    51. مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). مرآه العقول فی شرح اخبار آل‌الرسول، تصحیح هاشم رسولی،‌ تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    52. مرتضی، مطهری (1371). آشنایی با علوم اسلامی، تهران: انتشارات صدرا.
    53. مصطفوی، حسن (1430 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، نشر آثار المصطفوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    54. معروف‌الحسنی، هاشم (1371). شیعه در برابر معتزله و اشاعره، مشهد: آستان قدس رضوی.
    55. نراقی، محمد مهدی (بی‌تا). جامع السعادات، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.