تحلیل نقادانة «استدلال سادگیِ» ریچارد داوکینز بر خداناباوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معارف، دانشکدة معارف، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jpht.2025.382398.1006074

چکیده

چارلز داروین به‌عنوان یک زیست‌شناس به ‌دنبال استنتاجات فلسفی از نظریة «تکامل انواع» نبود، لیکن دیدگاه وی بعدها پایه‌ای برای تفسیر الحادی برخی چون ریچارد داوکینز از آفرینش واقع شد. در نگاه داوکینز «انتخاب طبیعی» به‌تنهایی و بدون فرض مبدئی هوشمند، طی فرایندی طولی و انباشتی، اَشکال پیچیدة حیات را شکل داده و این توضیح تبیین ساده‌تری از نظم هستی را در قیاس با نظریة خلقت الهی به نمایش می‌گذارد و از این ‌روی طبق استنتاج بهترین تبیین باید همین دیدگاه را پذیرفت. وی این بیان را «استدلال سادگی» نام نهاد. این جستار با روش تحلیل مفهومی و گزاره‌ای و سیستمی روشن می‌سازد که استدلال سادگی داوکینز اولاً بر مجموعه‌ای از مغالطات منطقی و فلسفی مبتنی است و او از تبیین چگونگی شکل‌گیری نظم طبیعی انتظار تبیین چرایی و علّی آن را دارد و روشن است چنین تحمیلی منطقاً راه به‌ جایی نخواهد برد و ثانیاً متون اسلامی و قواعد فلسفی و معرفت نفس نشان می‌دهند تکامل تصادفیِ انباشتی نه‌تنها بهترین تبیین نیست بلکه نامحتمل‌ترین تبیین و بلکه تبیین محالی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- قرآن کریم
- نهج البلاغه
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363). منطق دانشنامة علایی. به‌ کوشش محمد معین. تهران: دهخدا.
امامی‌نیا، محمدرضا (1396). تلازم بساطت و کامل‌ بودن وجود؛ کاوشی نو در قاعدة «بسیط الحقیقه کل الأشیاء. کلام اسلامی، ش ۱۰۲.
بحرانی، ابن‌میثم (1417 ق). شرح نهج‌البلاغه. مترجم: محمدی مقدم و نوایی. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
بطحایی، سید حسن (1399). نقد روایی دیدگاه الحادی ریچارد داوکینز (مطالعة موردی: اثبات خدا). علوم حدیث، ش ۹۶.
جعفری، محمدتقی (1376). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (1398). کاستی‌های مبادی تصوری استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز در حوزة الهیات. اندیشة نوین‌ دینی، ش ۵۹.
داروین، چارلز (1351). منشأ انواع. مترجم: عباس شوقی. تهران: ابن‌سینا.
داوکینز، ریچارد (1390). ساعت‌ساز نابینا. ترجمه محمود بهزاد. تهران: مازیار.
سبزواری، ملا هادی (بی‌تا). شرح منظومة حکمت (غرر الفرائد). تهران: دار المرتضی.
سهروردی، شهاب‌الدین (1372). تلویحات اللوحیه و العرشیه. محقق: نجف‌قلی حبیبی. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
شاکرین، حمیدرضا (1402). الحاد جدید؛ بررسی و نقد در فیزیک و زیست شناسی معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981 م).  الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
طاهری، رکسانا (1397). جریان‌شناسی طراحی هوشمند. اصفهان: سناگستر.
طباطبایی، سید فخرالدین (1393). توهم خدا یا توهم داوکینز. معرفت فلسفی، س 12، ش 2.
طباطبایی، سید محمدحسین (1416 ق). نهایه الحکمه. قم: انتشارات جامعة مدرسین حوزة علمیظ قم.
فرامرز قراملکی، احد (1373). موضع علم و دین در خلقت انسان. تهران: آرایه.
فرخی بالاجاده، علی‌رضا (1389). بررسی استدلال سادگی ریچارد داوکینز دربارة پیدایش جهان. پژوهش‌های فلسفی، ش ۱۸.
قمی، عباس (1319). کلیّات مفاتیح الجنان. تهران: اسوه.
کشاورز سیاه‌پوش، رضا (1401 ق). تبیین اجمالی نظریة طراحی هوشمند، ناظر به نظریة تکامل داروینی. معرفت، ش 296.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مطهری، مرتضی (1383). سیری در نهج البلاغه. تهران: صدرا.
موسوی، زینب سادات (1399). بررسی نقادانة دعاوی طبیعت‌گرایانة داوکینز. فلسفة دین، د 17، ش 1.
مؤمنی، مصطفی و جوارشکیان، عباس (1392). قاعدة بسیط الحقیقه و کاربردهای آن در حکمت متعالیه. خردنامة صدرا، ش ۷۲.
نوروزی، علی‌رضا و میردامادی، سید مجتبی (1400). تحلیل تلاقی اندیشة «تجلّی» و «خلقت» میان متفکّران مسلمان. قبسات، ش 100.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1403). تبیین یقین‌بخشی برهان نظم از طریق «استدلال انباشتی»، در سایة تحلیل معناشناختی «یقین». پژوهش‌های هستی‌شناختی، دورة 13، ش 25.
Axe DD (2004). Estimating the Prevalence of Protein Sequences Adopting Functional Enzyme Folds, The Babraham Institute Structural Biology Unit Babraham Research Campus Cambridge CB2 4AT, UK.
Ayala, F. J. (2007). Darwin’s gift to science and religion, Joseph Henry press, Washington DC.
Dawkins, R. (1996). Climbing Mount Improbable. New York: Norton publication.
-------------- (2007). The God Delusion. London: Transworld Publishers.
-------------- (2009). The Magic of Reality. New York: Free Press.
-------------- (1996). The Blind Watchmaker. New York and London: W. W. Norton.
Flew, A. (2008). There Is a God, How The World’s Most Notorious Atheist.
Flew, A., Gary, R., & Habermas (2004). My Pilgrimage from Atheism to Theism: Exclusive Interview with Former British Atheist Professor, Philosophia Christian, No. 2.
Hall, B. & Benedikt, H. (2008). Strickberger's Evolution. London: Jones and Bartlett publications.
McGrath, A. & Joanna, C. (2007). The Dawkins Delusion?. The United States of America: Intervarsity press.
Plantinga, A. (2007). The Dawkins Confusion.
--------------- (2011). Where the Conflict Really Lies? Science, Religion and Naturalism. Oxford University Press.
Ward, K. (2008). Why There Almost Certainly Is a God. England: Lion Hudson.