بررسی انتقادی علم مطلق الهی در الهیات گشوده بر مبنای منظومه فکری فلاسفه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مبانی نظری اسلام، دانشکده اندیشه و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار دانشکده اندیشه و معارف اسلامی دانشگاه تهران

10.22059/jpht.2025.387509.1006093

چکیده

یکی از نظریات جدید در الهیات و فلسفه دین، خداباوری گشوده است که نظریات و دیدگاه های متفاوتی را مطرح نموده است. اندیشه آنها درباره صفت «علم مطلق الهی»، یکی از نظریات چالش برانگیز الهیات گشوده است که بر اساس این نظریه، آنها معتقدند که علم خداوند تنها به زمان حال و گذشته است و نسبت به وقایعی که در زمان آینده (از جمله افعال اختیاری انسان) می خواهد محقق گردد، علم قطعی ندارد. این پژوهش با هدف بررسی و ارزیابی علم مطلق الهی در الهیات گشوده و نقد آن بر مبنای منظومه فکری صدرالمتألهین و علامه طباطبایی، با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که خداباوران گشوده به نظریه علم مطلق پویا معتقد بودند که بر اساس آن، گشودگی علّی و معرفتی آینده در این مکتب مورد پذیرش قرار گرفته است که با انتساب زمانمندی به خداوند و پذیرش انفعالی علم الهی، زمینه های لازم برای نفی علم پیشین الهی محقق گشته است. در این پژوهش تلاش بر آن است تا با تکیه بر منظومه فکری صدرالمتألهین و علامه طباطبایی به حلّ تعارض میان علم پیشین الهی و مسئله شخص وارگی خداوند در الهیات گشوده پرداخته شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابوطالبی یزدی، مهدی؛ رسولی‌پور، رسول؛ علی‌زمانی، امیرعباس؛ علمی، قربان و جوادی، محسن (1396). جایگاه خداباوری گشوده به عنوان رویکردی نوین در میان انواع خداباوری. جستارهای فلسفة دین، ش 14، 1 ـ 24.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1398). خداباوری گشوده و صفت علم مطلق الهی. پژوهش‌نامة فلسفة دین، ش 33، 1 ـ 21.
برومر، وینسنت (1392). هنگام نیایش چه می‌کنیم؟. مترجم: اشکان بحرانی و مسعود رهبری. تهران: هرمس.
پترسون، مایکل و همکاران (1376). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
ترکمانی، محمدابراهیم و همکاران (1399). نقد و ارزیابی مبانی روش‌شناختی الهیات گشوده با تبیین دیدگاه کلارک پیناک. پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش 86، 117 ـ 136.
حسینى اردکانى، احمد بن محمد (1375). مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملاصدرا شیرازى). تهران: شرکت انتشارات علمی‌ـ فرهنگی.
دیباجی، محمدعلی و محمدی‌نیا، عیسی (1398). نقد و بررسی نسبت علم الهی با اختیار انسان در الهیات گشوده بر مبنای فلسفة صدرایی. جستارهای فلسفة دین، ش 1، 83 ـ 104.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1399). بررسی مسئلة علم پیشین خداوند در دیدگاه ابوالبرکات بغدادی و الهیات گشوده. پژوهش‌نامة فلسفة دین، ش 35، 175 ـ 196.
رهبری، مسعود و رحیم‌پور، فروغ‌السادات (1398). خدای شخص‌وار از منظر علامه طباطبایی در مقایسه با الهیات گشوده. فلسفه و کلام اسلامی، ش 2، 251 ـ 270.
زاگزبسکی، لیندا (1396). فلسفة دین، درآمدی تاریخی. مترجم: شهاب‌الدین عباسی. چ 2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
سوین‌برن، ریچارد (1381). آیا خدایی هست؟. مترجم: محمد جاودان. قم: دانشگاه مفید.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفة ایران.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1420). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین. چ 2. تهران: حکمت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981). الحمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. چ 3. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، محمدحسین (1387الف). مجموعه رسائل علامه طباطبایی. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــ (1387ب). ترجمه و شرح نهایه الحکمه. چ 2. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــ (1388). ترجمه و شرح بدایه الحکمه. چ 11. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
References
The Holy Quran
Abu-Talebi Yazdi, M., Rasoulipour, R., Alizamani, A.A., Elmi, Gh., & Javadi, M. (2017). The Position of Open Theism as a New Approach Among Types of Theism. Journal of Essays on Philosophy of Religion, No. 14, 1-24. (in Persian)
-------------------------------------------------------------------------------------------------. (2019). Open Theism and the Attribute of Divine Absolute Knowledge. Journal of Research on Philosophy of Religion, No. 33, 1-21. (in Persian)
Basinger, D. (2013). Introduction to Open theism. Edited by Diller, Jeanine, Kasher.  In: Models of God and Alternative Ultimate Realities. Asa. Springer Netherlands.
Belt, T. (2002). Open theism and the Assemblies of God, Assembly of God Missionary. Beirut: Lebanon.
Boyd, G. A. et al. (2001). Divine foreknowledge: four views. Inter Varsity Press.
Boyd, G. A. (2002). Christian Love and academic dialogue: A reply to Bruce War. Journal of the Evangelical Socity, No. 45/2.
Brumer, V. (2013). What Do We Do When We Pray?. Translated by Ashkan Bahrani and Masoud Rahbari. Tehran: Hermes. (in Persian)
Brumer, V. (1992). Speaking of Personal God: an essay in Philosophical theology. New York: Cambridge University Press.
Dibaji, M.A. & Mohammadinia, I. (2019). Criticism and study of the relationship between divine knowledge and human free will in open theology based on Sadra'i philosophy. Journal of Essays on Philosophy of Religion, No. 1, 83-104. (in Persian)
------------------------------------------ (2020). Study of the issue of God's prior knowledge in the view of Abu al-Barakat Baghdadi and open theology. Journal of Philosophy of Religion Research, No. 35, 175-196. (in Persian)
Hasker, W. (2004). Providence. Evil and the Openness of God. Rouledge.
Hasker, W. & Sanders, J. (1917). Open Theism: Progress and Prospects. Theologische Literaturzeitung, No. 142/9.
Hosseini Ardakani, A. M. (1996). Mirat al-Akwan (edited by Sharh Hadayeh Mulla Sadra Shirazi). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. (in Persian)
Jowers, D. W. (2005). Open Theism: Its Nature. History and Limitation. WRS Journal, No. 12/1.
Peterson, M. et al. (2007). Reason and Religious Belief. Translated by Ahmad Naraqi and Ebrahim Soltani. Tehran: Tarh No. (in Persian)
Pinnock, C. H. et al. (1994). The Opennes of God: A Biblical Challenge ti the Traditional Understanding of God. Downers Grove, Intervarsity Press.
Pinnock, C. H. (1989). The grace of God, THE will of man: a case for arminianism. Harper Collins.
------------------ (2000). Most Moved Mover: A Theology og God Openness. Grand Rapids Baker Academic.
------------------ (2003). Open Theism: What is this? A new Teaching? And with authority (MK 1:27). Ashland Theological Journal, 32.
Polkinghorne, J. C. (2011). Science and Providence: God interaction with the worid. Templeton Foundation Press.
Rahbari, M. & Rahimpour, F.S. (2019). Personal God from the Perspective of Allama Tabataba'i in Comparison to Open Theology. Islamic Philosophy and Theology Journal, No. 2, 251-270. (in Persian)
Rhoda, A. R. (2013). Open Theism and other Models of Divine Providence. In: Diller. Jeanine, Kasher, Asa (eds). Models of God and Alternative Ultimate Realities. Springer Netherland.
Sadr al-Din Shirazi, M. I. (1420). Collection of Philosophical Treatises of Sadr al-Mutalahin. Second Edition. Tehran: Hekmat. (in Persian)
------------------------------ (1975). Al-Mabda’ and Al-Ma’ad. Tehran: Iranian Society of Wisdom and Philosophy. (in Persian)
------------------------------ (1981). Al-Hama al-Mu'taaliyah fi al-Asfar al-'Aqliyyah al-Arba'ah. Third Edition. Beirut: Dar Ihya' al-Turaht al-Arab. (in Persian)
Sanders, J. (1998). The God who Risks, a Theology of Divine providence. Downers Grove, Intervarsity Press.
------------- (2000). Mapping the Terrain of Divine Providence. Presented at 47 Annual Wheaton Philosophy Conference, Chicago, October, 26-28.
------------- (2007). An Introduction to Open Theism. In Reformed Review, No. 60/2.
Studebaker, S. M. (2004). The Mode of Divine Knowledge in Reformation Arminianism and Open Theism. Jiurnal of the Evangelical Theological Society, No. 47/ 3, 469-483.
Swinburne, R. (2002). Is There an Eternal God?. Translated by Mohammad Javdan. Qom: Mofid University. (in Persian)
Tabataba’i, M.H. (2008a). Collection of Allamah Tabataba’i’s Treatises. Qom: Bostan Book. (in Persian)
--------------------- (2008b). Translation and commentary of Nihayyah Al-Hikmah. Second edition. Qom: Bostan Book. (in Persian)
--------------------- (2009). Translation and commentary of Bidayah Al-Hikmah. Eleventh edition. Qom: Bostan Book. (in Persian)
Taliaferro, Ch. et al. (2013). The Routledge companion to Theism. Routledge.
Turkmani, M. I. et al. (2019). Criticism and evaluation of methodological foundations of open theology with an explanation of Clark Pinnock's view. Journal of Philosophical Theological Research, No. 86, 117-136. (in Persian)
Vanhoozer, K. J. (2012). Remythologizing Theology: Divine Action, Passion, and Authorship. Cambridge University Press.
Zagzbeski, L. (2017). Philosophy of Religion, a Historical Introduction. Translated by Shahab al-Din Abbasi. Second Edition. Tehran: Parse Book Translation and Publishing Company. (in Persian)