معنای زندگی و تراژدیِ انتخاب؛ مقایسۀ تحلیلی باب برزویۀ طبیب کلیله و دمنه و اعتراف تالستوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

10.22059/jpht.2025.386256.1006088

چکیده

تالستوی (در کتاب اعتراف) تجربۀ خود از مواجهه با پوچی زندگی را در اوج شهرت و ثروت، روایت می‌کند. او ضمن این روایت به داستانی شرقی (که اصلی هندی دارد) اشاره دارد که در باب برزویۀ طبیب کتاب  کلیله و دمنه نیز آمده است. وجه ارجاع او به این داستان هنگامۀ استیصال او در حل مسئله پوچی زندگی است اما کلیله و دمنه آن را تمثیلی برای لزوم توجه به کار آخرت می‌آورد. گویی در هر دو متن در مقابل هلاکت، راه بدیل برای مسافر، ایمان به آرمانی ابدی است. این مقاله ضمن نقل روایت کلیله و دمنه و شرح حال‌نگاری تالستوی بر مبنای این داستان مدعی است دقیقه‌ای در آن داستان وجود دارد که هر دو نویسنده مغفول نهاده‌اند و آن دوراهۀ مانعة‌الجمع و ناگزیر پیش روی آدمی (در شکل آن مسافر) است: توسل به امری عینی و متعالی برای معنادارکردن زندگی و دیگری فقدان معنای عینی برای وجود (از جمله وجود ”من“) و آنگاه معنادهی به زندگی (جعل معنا) با تکیه بر خرده‌لذت‌های آنی و دم غنیمت شمردن. مقاله حاضر در ادامه با نقل دیدگاه‌های تعالی‌گرایانی همچون کریگ و ضدتعالی‌گرایانی همچون تیلور و ادواردز و کِلمکه، این دوراهه و انتخاب را به عنوان یکی از تراژدی‌ها در زندگی آدمی در زمینۀ معنای زندگی برجسته کرده و معتقد است حتی با فرض رد تعالی‌گرایی و معنای کیهانی می‌توان به نحوی زندگیِ این‌جایی را ارزشمند دانست. این جستار با نقدهایی از فلو بر روایت تالستوی به پایان می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ادواردز، پل (1397). معنا و ارزش زندگی. مترجم: هدایت علوی‌تبار. اطلاعات حکمت و معرفت، س 13، ش 6، 64 ـ 74.

    بهرامی، عسگر (1384). دانشنامۀ زبان و ادب فارسی (آ ـ برزویه). تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. مدخل «برزویه».

    تالستوی، لف (1390). اعتراف. مترجم: آبتین گلکار. تهران: گمان.

    تولستوی، لئو (1370). اعتراف و سرشماری در مسکو. مترجم: اسکندر ذبیحان. تهران: فکر روز.

    ـــــــــــ (1390). «اعتراف من» در فلسفه و معنای زندگی. گزینش و برگردان: محمد آزاده. تهران: نگاه معاصر.

    تیلور، ریچارد (1394). معنای زندگی. مترجم: هدایت علوی‌تبار. حکمت اسراء، س 7، ش 3، 187 ـ 202.

    چاکرابارتی، اریندام (1402). «ویاسه و معنای زندگی» در معنای زندگی از نظر فلاسفۀ بزرگ. ویراستار: اسایون لینچ و جیمز تاتارگلیا. مترجم: صبا ثابتی. تهران: ققنوس.

    علوی‌تبار، هدایت (1391). طرح پژوهشی اگزیستانسیالیسم. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

    فلو، آنتونی (1398). تالستوی و معنای زندگی. مترجم: میشل آقامالیان. الاهیات، س 1، ش 2، 57 ـ 74.

    کریگ، ویلیام (1400). پوچی زندگی بدون خدا. مترجم: هدایت علوی‌تبار. حکمت اسراء، س 13، ش 1، 153 ـ 187.

    کلِمْکِه، اِلمِر دانیل.(1401). زندگی بدون توسل: فلسفه‌ای مثبت برای زندگی. مترجم: هدایت علوی تبار. دو فصلنامۀ تخصصی الهیات، س4 ، ش 7، 5-26.

    کی‌یرکگور، سورن.(1399). یا این یا آن، ج اول، مترجم: صالح نجفی. تهران: مرکز.(چ اول).

    متس، تَدییس (1396). «در جست‌وجوی خرد و آزادی» در ارج‌نامۀ دکتر عزتالله فولادوند. مترجم: هدایت علوی‌تبار. نشر مینوی خرد.

    محجوب، محمدجعفر (1349). دربارۀ کلیله و دمنه؛ تاریخچه، ترجمه‌ها، و دو باب ترجمه‌نشده از کلیله و دمنه. تهران: خوارزمی.

    منشی، نصرالله منشی ابوالمعالی (1383). ترجمۀ کلیله و دمنه. مصحح: مجتبی مینوی. چ 25. تهران: امیرکبیر.

    ویتگنشتاین، لودویگ (1399). رسالۀ منطقی‌ـ فلسفی. مترجم: مالک حسینی. تهران: کرگدن.

    Alawi-Tabar, H. (2012). Research Plan of Existentialism. Tehran: Allameh Tabatabaei University publishing. (in Persian)

    Bahrami, A. (2005). The entry for Borzoiyeh in the Encyclopedia of Persian Language and Literature. Tehran: Persian Language and Literature publishing. (in Persian)

    Chakrabarti, A. (2010). “Vayasa and the Meaning of Life” in The Meaning of Life from the Perspective of Great Philosophers. edited by Essayon Lynch and James Tatarglia. Translated by Saba Sabeti. Tehran: Qognoos publishing. (in Persian)

    Craig, W. (2021). The Emptiness of Life Without God. Translated by Hedayat Alavi-Tabar. Hekmat Asra publishing, 1(13), 153-187. (in Persian)

    Edwards, P. (2018). The Meaning and Value of Life. Translated by Hedayat Alawi-Tabar. Journal of Wisdom and Knowledge, 6(13), 64-74. (in Persian)

    Flo, A. (2019). Tolstoy and the Meaning of Life. Translated by Michel Aghamalian. Theological publishing, 2(1), 57-74 . (in Persian)

    1. D Klemke(2022). Living without appeal l: An affirmative philosophy of life. Translated by Hedayat Alawi-Tabar. Two Specialized Theological Quarterly, 4( 7), 5-26.(in Persian)

    Mahjoub, M.J. (1970). On Kalila and Demna; on Kalila and Demna. Tehran: Kharazmi Publishing. (in Persian)

    Mets, Th. (2017). In search of wisdom and freedom. Translated by Hedayat Alavi-Tabar. the Argname of Dr. Ezzatullah Fouladvand, , published by Minvi Khord. (354-391).

    Monshi, Nasrollah Abul-Maali (2004). Kalila and Demna. Edited by Mojtaba Minovi. Tehran: Amir-Kabir publishing. (in Persian)

    Kierkegaard, Søren (2019). Either or. translated by Saleh Najafi. Tehran: Markaz.(in Persian)

    Taylor, R. (2015). The Meaning of Life. Translated by Hedayat Alawi-Tabar. journal of Hekmat-e-Israa, 3(7), 187-202. (in Persian)

    Tolstoy, L. (2001). A Confession and Census in Moscow. Translated by Eskandar Zabihan. Tehran: Fekre Rooz publishing. (in Persian)

    Tolstoy, Leo (2011). A Confession. Translated by Abtin Golkar. Tehran: Goman Publishing. (in Persian)

    ---------------. (2020). “A Confession” in Philosophy and the Meaning of Life. Selected and translated by Mohammad Azadeh. Tehran: Negahe Moasar publishing. (in Persian)

    Wittgenstein, L. (1399). A Logical-Philosophical Treatise. Translated by Malek Hosseini. Tehran: Kargadan publishing. (in Persian)