«هیاهوی بسیار بر سر هیچ» در باب ایمان کانتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

10.22059/jpht.2025.379239.1006061

چکیده

کانت تحت تأثیر فیلسوفان مدرن پیش از خویش کوشید مسائل مهم فلسفی را از طریق چرخش تعیین‌کننده‌ای که او خود آن را «انقلاب کوپرنیکی» می‌نامید بررسی کند. از جمله مهم‌ترین مسائلی که با این انقلاب کوپرنیکی در دستان کانت صورت‌بندی نوین یافتند، مسائل مربوط به الهیات نظیر خدا، روح، دین و ماهیت ایمان بود. دعوی مقالۀ حاضر این است که می‌توان کل پروژۀ فلسفی کانت را به‌منزلۀ قسمی مواجهه با ایمان سنتی خوانش کرد. بنابراین، در مقالۀ حاضر حتی‌الامکان می‌کوشیم با ارائۀ قطعاتی از آثار متعدد کانت، جوانب مختلف دیدگاه او نسبت به ایمان را بررسی کنیم. این بررسی تنها زمانی میسر می‌شود که بتوانیم به نحوی درخور به این پرسش پاسخ دهیم که با رد ایمان سنتی ایمان به چه معنا در اندیشۀ کانت ممکن است؟ پس از بررسی آثار مختلف کانت، به سوی این نتیجه‌گیری سوق یافتیم که کانت گرچه ایمان سنتی را رد کرد، در دام ‌بی‌ایمانی ولنگارانۀ پسامدرن فرونغلطید بلکه در عوض از ایمانی نو سخن گفت. این ایمان نو از سویی عاری از تعصب شورمندانه، روح‌بینی و خودشیفتگی است و از سوی دیگر به مخالفت با بی‌تفاوتی، بی‌مسئولیتی و دگرآیینی برمی‌خیزد. ایمان کانتی، ایمانی اخلاقی، استعلایی، تهی و مبتنی بر امید و شجاعت بشری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسپینوزا، باروخ (1393). اخلاق. مترجم: محسن جهانگیری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
برنهام، داگلاس (1399). درآمدی بر نقد قوۀ حکم کانت. مترجم: محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نی.
تیلیش، پل (1366). شجاعت بودن. مترجم: مراد فرهادپور. تهران: علمی و فرهنگی.
دکارت، رنه (1396). گفتار در روش راه‌بردن عقل. مترجم: محمدعلی فروغی. تهران: علمی و فرهنگی.
زوپانچیچ، آلنکا (1396). اخلاقیات امر واقعی: کانت، لاکان. مترجم: علی حسن‌زاده. تهران: آگاه.
ژیژک، اسلاوی (1401). درنگیدن با امر منفی: کانت، هگل و نقد ایدئولوژی. مترجم: علی حسن‌زاده. تهران: نی.
صالحی اردکانی، مصطفی (1398). نگاهی نو به فلسفۀ دین کانت: بر اساس آرای استیون پامکوییست. تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
کانت، ایمانوئل (1390). نقد قوۀ حکم. مترجم: عبدالکریم رشیدیان. تهران: نی.
کانت، ایمانوئل (1392الف). دین در محدودۀ عقل تنها. مترجم: منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: نقش‌ونگار.
ــــــــــــ (1392ب). نقد عقل عملی. مترجم:  ان‌شاء‌الله رحمتی. تهران: سوفیا.
ــــــــــــ (1394الف). نقد عقل محض. مترجم: بهروز نظری. ویرایش: محمدمهدی اردبیلی. تهران: ققنوس.
ــــــــــــ (1394ب). «در پاسخ به پرسش روشن‌نگری چیست؟». در ارهارد بار (گردآورنده). روشن‌نگری چیست، روشنی‌یابی چیست؟. مترجم: سیروس آرین‌پور. تهران: آگاه.
ــــــــــــ (1397). انسان‌شناسی از دیدگاه عملی. مترجم: عقیل فولادی. تهران: نگاه معاصر.
ــــــــــــ (1400). بنیادگذاری برای مابعدالطبیعۀ اخلاق. مترجم: سید مسعود حسینی. تهران: نی.
ــــــــــــ (1402). جهت‌یابی در اندیشه و عمل. گردآورنده و مترجم: پریسا شکورزاده. تهران: چشمه.
کریچلی، سایمون (1392). «تفسیری بر خوانش دریدا از هگل در ناقوس مرگ». مترجم: مهدی پارسا. در واسازی هگل. گردآورنده و مترجم: محمدمهدی اردبیلی و مهدی پارسا. تهران: رخ‌داد نو.
گرنز، استنلی و اولسن، راجر (1390). الاهیات مسیحی در قرن بیستم: خدا و جهان در عصر گذار. مترجم: روبرت آسریان و میشل آقامالیان. تهران: ماهی.
لاک، جان (1399). جستاری در خصوص فاهمۀ بشری. مترجم: کاوه لاجوردی. تهران: مرکز.
هیوم، دیوید (1395). کاوشی در خصوص فهم بشری. مترجم: کاوه لاجوردی. تهران: مرکز.
Burnham, D. (2019). An Introduction to Kant's Critique of Judgement. Trans: Mohammadreza Abulghasemi. Tehran: Ney. (in Persian)
Critchley, Simon (2013). "A Commentary upon Derrida's Reading of Hegel in Glas," in. Deconstruction of Hegel. Eds. & Trans. Mohammadmehdi Ardabili & Mehdi Parsa. Tehran: Rokhdad-e Now. (in Persian)
Derrida, J. (1986). Glas. Trans: John P., Leavey, Jr., & Richard R. Lincoln and London: University of Nebraska Press.
Descartes, R (2016). Discourse on the Method. Trans: Mohammadali Foroughi. Tehran: Elmi va Farhangi. (in Persian)
Grenz, S. & Olson, R (2011). 20th Century Theology: God & the World in a Transitional Age. Trans: Robert Assirian & Michael Aghamalian. Tehran: Mahi. (in Persian)
Hume, D. (2016). An Enquiry Concerning Human Understanding. Trans: Kaveh Lajavardi. Tehran: Markaz. (in Persian)
Kant, I. (1992). Theoretical Philosophy 1755-1770. Trans. & ed: David Walford, in collaboration with Ralf Meerbote. Cambridge: Cambridge University Press.
--------- (1997). Lectures on Metaphysics. Trans. & eds: Karl Ameriks & Steve Naragon. Cambridge: Cambridge University Press.
--------- (2009). Religion Within the Boundries of Bare Reason. Trans: Werner S. Pluhar. Indianapolis/ Cambridge: Hackett Publishing Comoany, Inc.
--------- (2011a). Critique of Judgement. Trans: Abdolkarim Rashidian. Tehran: Ney. (in Persian)
--------- (2011b). Observations on the Feeling of the Beautiful and Sublime and Other Writings. Eds. Patrick Frierson & Paul Guyer. Cambridge: Cambridge University Press.
--------- (2013a). Religion Within the Boundries of Mere Reason. Trans: Manuchehr Sanei Darrebidi. Tehran: Nagsh va Negar. (in Persian)
--------- (2013b). Critique of Practical Reason. Trans: enshaollah Rahmati. Tehran: Sufia. (in Persian)
--------- (2015a). Critique of Pure Reason. Trans: Behruz Nazari. Tehran: Qoqnoos. (in Persian)
--------- (2015b). “An Answer to the Question What is Enlightenment?” in What is Enlightenment? Thesis and Definitions. Ed: Ehrhard Bahr. Trans: Sirus Arianpour. Tehran: Agah. (in Persian)
--------- (2018). Anthropology from a Pragmatic Point of View. Trans: Aghil Fooladi. Tehran: Farhang-e Moaser. (in Persian)
--------- (2021). Grounding for the Metaphysics of Morals. Trans: Seyyed Masoud Hosseini. Tehran: Ney. (in Persian)
--------- (2023). Orientation in Thought and Practice. Ed. & Trans: Parisa Shakourzade. Tehran: Cheshme. (in Persian)
Locke, J. (2020). An Essay Concerning Human Understanding. Trans: Kaveh Lajavardi. Tehran: Markaz. (in Persian)
O’Neill, O. (1997). Kant on Reason and Religion, (The Tanner Lectures on Human Values, 1997), Grethe B. Patterson (ed.), Salt Lake City, UT: University of Utah Press, 269–308.
Pasternack, L. & Fugate, C. (2022). “Kant’s Philosophy of Religion”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/sum2022/entries/kant-religion/>.
Salehi Ardakani, M. (2019). A New Look at Kant's Philosophy of Religion (Focusing on the Views of Stephen Palmquist). Tehran: The University of religions and Denominations Press. (in Persian)
Sloterdijk, P (2016). In the Shadow of Mount Sinai. Trans: Wieland Hoban. Cambridge and Malden: Polity Press.
Spinoza, B. (2014). Ethics. Trans: Mohsen Jahangiri. Tehran: Markaz-e Nashr-e Daneshgahi. (in Persian)
Tillich, P. (1986). The Courage to Be. Trans: Morad Farhadpour. Tehran: Elmi va Farhangi. (in Persian)
Wood, A. W. (1991). “Kant’s Deism”, in Rossi and Wreen (eds.), Kant’s Philosophy of Religion Reconsidered, Bloomington, IN: Indiana University Press: pp. 1–21.
Žižek, S. (2022). Tarrying with the Negative: Kant, Hegel, and the Critique of Ideology. Trans: Ali Hassanzade. Tehran: Ney. (in Persian)
Zupančič, A. (2016). Ethics of the Real: Kant, Lacan. Trans: Ali Hassanzade. Tehran: Agah. (in Persian)