تعامل هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی تجربه دینی و هنرهای قدسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

10.22059/jpht.2025.386682.1006089

چکیده

میان هنر قدسی و تجربه دینی، تعاملی دوسویه برقرار است؛ تجربه دینی، که همراه با ویژگی-هایی همچون حیرت و شگفتی، مجذوب شدگی، مقهوریت، شورمندی و طلب و اشتیاق است، بیش از آنکه ماهیتی عقلانی و مستدل داشته باشد، احساسی و بی‌واسطه است و تعبیر آن نیز، نه به زبان تعلیمی و خطابی، تعبیر احساسی و طبیعی حالت روحی است که مستقیماً از تجربه به تعبیر می‌رسد و توسط مخاطب/مخاطبان، فهم و تفسیر می‌گردد و هنر دینی یکی از انحاء این گونه تعبیر است. پژوهش حاضر، رابطه‌ای دوسویه را در این میان می‌یابد؛ هنرهای دینی، از حیث هستی شناختی خود وابسته به تجربه دینی هستند که در مرز میان تجارب دینی و مدلهای مفهومی آفریده می‌شوند و پرورش می‌یابند. از دیگر سوی، هنر، خود نیز در تحقق، فهم و تفسیر تجربه دینی موثر است و جایگاهی معرفت‌شناختی دارد که با ایجاد تجربه‌ای مشارکتی، ماهیت اثر هنری را از سطح ابژه فراتر می‌برد و آن را به امری فعال در فرایند فهم و تفسیر تجربه دینی دینداران تبدیل می‌کند. پژوهش حاضر، در صدد است با رویکردی پدیدارشناختی به مطالعه موردی و تطبیقی برخی هنرهای قدسی و تعامل آنها با آموزه‌ها و تجربیات دینی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
کتاب مقدس.
ابن­بابویه، محمد بن علی (1406ه.ق). ثواب العمال و عقاب الاعمال، قم: انتشارات شریف رضی.
اتو، رودولف (1380)، مفهوم امر قدسی، ترجمه همایون همتی، تهران، نقش جهان مهر.
احمدی، بابک (1398)، موسیقی شناسی: فرهنگ تحلیلی مفاهیم، تهران: مرکز.
افلاطون (1380)، مجموعه آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، ج1-3، تهران: خوارزمی.
الیاده، مقدس و نامقدس (1375) ترجمه نصرالله زنگوئی، تهران: سروش.
الیاده (1393) نمادپردازی، امر قدسی و هنرها، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.
امین­رضوی، مهدی (1377)، سهروردی و مکتب اشراق، مترجم مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز.
برادفوت، وین (1393)، تجربه دینی، مترجم عباس یزدانی، تهران: کتاب طه.
بورکهارت، تیتوس (1399)، هنر مقدس، مترجم: جلال ستاری، تهران: سروش.
پترسون، پترسون و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینى، ترجمه احمد نراقى و ابراهیم سلطانى، چ سوم، تهران، طرح نو.
جیمز، ویلیام (1391)، تنوع تجربه دینی، ترجمه حسین کیانی، ناشر: حکمت.
حسینی، سیده زهرا و احد فرامرز قراملکی (1396)، «خدا از مفهوم تا مدلهای معرفتی»، فلسفه هنر، دوره 14، ش1.
 حسینی، سیده زهرا (1400)، «نقد و بررسی الهیات استعاری مک فیگ و مبانی و معرفتی آن»، قبسات، ش99.
حسینی، سیده زهرا و فرزانه هاشم­پور، (1403)، «بررسی معناداری عشق به خداوند در آثار روزبهان بقلی و زمینه های کلامی و عرفانی آن»، آینة معرفت، ش79.
دوملینگ، ولفگانگ (1383)، «سبک گوتیک و موسیقی آن»، ترجمه شقایق پژمان­فر، مقام موسیقایی، ش31.
شوان، فریتهوف (1388)، کاست­ها و نژادها، ترجمه بابک عالیخانی، تهران: حکمت.
نصر، سید حسین (1380)، هنر دینی، هنر سنتی، هنر مقدس، تهران، سروش.
کوماراسوامی، آناندا (1393)، فلسفه هنر مسیحی و شرقی، ترجمه امیر حسین ذکرگو، چاپ سوم، تهران: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، فرهنگستان هنر
سهروردی، شهاب الدین (1375)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، پژوهشگاه علوم و مطالعات فرهنگی.
فارابی، 1376، موسیقی کبیر، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
فارابی، 1389، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهارن: علمی و فرهنگی.
کتز، استیون (1399)، زمینه­مندی تجربیات عرفانی، ترجمة عطا انزلی، تهران، طه.
مارتین، دیوید (1389)، هنر و تجربه دینی، مترجم: مجید داوودی، تهران: سوره مهر.
 
"Arabesque, Definition of Arabesque by Lexico". 22 November 2019. Archived from the original on 2019.
Buber, M., I and Thou, translated by Ronald Gregor Smith, New York, Charles Scribner’s Sons, 1958.
Barbour, I. (1974), Myths, Models and Paradigms, the Nature of Scientific and Religious Language, Harper & Row Publisher Inc, New York
Calligraphy in Islamic Art | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History". Metropolitan Museum of Art. Retrieved 2013-09-06
Chute, D. (1955). "Sacred, Holy or Religious Art?". Blackfriars. 36 (418.
Corbin, M. (2023) "Geometric Patterns in Islamic Art". www.metmuseum.org. David Nick.
Martin, J. A. (1990). Beauty and Holiness, New Jersey: Princeton Press.
 
 
References
The Holy Quran.
The Bible.
Ahmadi, Babak (2018), Musicology: An Analytical Dictionary of Concepts, Tehran: Markaz. In Persian.
Arabesque, Definition of Arabesque by Lexico". 22 November 2019. Archived from the original on 2019.
Amin-Razavi, Mehdi (1998), Suhrawardi and the School of Illumination, translated by Majdal-eddin Keyvani, Tehran: Markaz. In Persian
Bradfoot, Wayne (2013), Religious Experience, translated by Abbas Yazdani, Tehran: Ketab Taha. In Persian.
Burckhardt, Titus (2010), Sacred Art, translator: Jalal Sattari, Tehran: Soroush. In Persian.
Buber, M., I and Thou, translated by Ronald Gregor Smith, New York, Charles Scribner’s Sons, 1958.
Barbour, I. (1974), Myths, Models and Paradigms, the Nature of Scientific and Religious Language, Harper & Row Publisher Inc, New York.
Calligraphy in Islamic Art (2023) Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History". Metropolitan Museum of Art.
Chute, D. (1955). "Sacred, Holy or Religious Art?". Blackfriars.
Corbin, M. (2023) "Geometric Patterns in Islamic Art". www.metmuseum.org. David Nick.
Coomaraswamy, Ananda (2014), Christian and Oriental Philosophy of Art, translated by Amir Hossein Zekrgo, Tehran: Institute for the Compilation, Translation and Publication of Textual Art Works, Art Academy. In Persian.
Dommeling, Wolfgang (2005), "Gothic Style and Its Music", Maqam Musiqa'i, translated by Shaghayegh Pejmanfar, No. 31.
Eliade, M., Sacred and profane (1996), translated by Nasrallah Zangoui, Tehran: Soroush. In Persian.
Eliade, Mircea (2013), Symbolism, the Sacred and the Arts, translated by Farabi, 1997, Great Music, translated by Azartash Azarnoosh, Tehran: Institute for Humanities. In Arabic.
Farabi, 1990, Kitāb iḥṣā’ al-‘ulūm, translated by Hossein Khadiv-Jam, Tehran: Ilmi & Farhangi. In Arabic.
Hosseini, Seyyedeh Zahra and Ahad Faramarz Qaramaleki (2017), "God from Concept to Epistemological Models", Philosophy of Art, Volume 14, No. 1. In Persian.
Hosseini, Seyyedeh Zahra (2021), " On McFague's Metaphorical Theology and its Epistemological Basis", Qabsat, No. 99. In Persian.
Hosseini, Seyyedeh Zahra and Farzaneh Hashempour, (2024), " The Meaningfulness of Love for God in Ruzbihan Baqli’s Works and* its Theological and Mystical Contexts", Ayaneh Ma'rafet, No. 79. In Persian.
Ibn Babawayh, Muhammad, Thawāb al-Aʿmāl wa ʿiqāb al-Aʿmāl,  Qum: Dar al-Sharif Razi.
James, William (2012), The Diversity of Religious Experience, translated by Hossein Kiani, published by Hekmat. In Persian.
Otto, Rudolf (2001), The Concept of the Sacred, translated by Homayoun Hemmati, Tehran, Naqsh-e Jahan Mehr. In Persian.
Plato (2001), The Complete Works of Plato, translated by Mohammad Hassan Lotfi, vols. 1-3, Tehran: Kharazmi. In Persian.
Katz, S. (2020). Mysticism and Philosophical Analysis (A. Anzali, Trans.). Taha. (In Persian).
McFague, Sallie (1982), Metaphorical Theology, Philadelphia Fortress Press.
Martin, David (1989), Art and Religious Experience, translated by Majid Davoudi, Tehran: Sooreh Mehr. In Persian.
Martin, J. A. (1990). Beauty and Holiness, New Jersey: Princeton Press.
Nasr, Seyyed Hossein (2001), Religious Art, Traditional Art, Sacred Art, Tehran, Soroush. In Persian.
Peterson, Micheal and the Others. (2010), Reason and Religious Belief, translated by Ahmad Naraqi and Ebrahim Soltani, 3rd ed., Tehran, Tarh-e-No. In Persian.
Schuon, Frithjof (2009), Castes and Races, translated by Babak Alikhani, Tehran: Hekmat. In Persian.
Sohravardi, Shahab al-Din (1996), Collection of Works, vol. 2, edited by Henry Corbin, Institute for Sciences and Cultural Studies. In Arabic.