بررسی و نقد دیدگاه جرج سانتایانا در باب چیستی و کارکرد دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 مدرس گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

10.22059/jpht.2025.397430.1006129

چکیده

جرج سانتایانا فیلسوف و نظریه پرداز غربی، دین را پدیده‌ای فرهنگی و نمادین می‌داند که عمدتاً تابع زیبایی‌شناسی و روان‌شناسی است و آن را با رویکرد «واقع‌گرایی شاعرانه» تحلیل می کند. این رویکرد، دین را مجموعه‌ای از نمادها و اسطوره‌هایی می‌بیند که معنا و آرامش روانی انسان را فراهم می‌کند و کمتر به جنبه‌های معرفتی، متافیزیکی و تاریخی آن توجه دارد. نقدهای مطرح شده نشان می‌دهد که این نگرش توانایی کافی برای درک تنوع و پیچیدگی‌های معرفت شناختی و هستی شناختی دین را ندارد و فهمی ناقص از ماهیت دین ارائه می دهد. همچنین، تقلیل دین به نماد و اسطوره موجب نادیده‌گرفتن ابعاد معرفتی و حقیقت‌جویانه آن می شود زیرا دین حامل ادعاهای عقلانی و تجربیاتی معنوی است که فراتر از صرف نماد ‌اند. افزون بر این، تمرکز سانتایانا بر جنبه‌های روان‌شناختی و زیبایی‌شناسانه دین، نقش بنیادین دین در ایجاد معنا، هدایت اخلاقی و تعالی معنوی انسان را نادیده می گیرد. بنابراین، برای فهمی جامع و دقیق از دین و معنای زندگی، ضروری است که از تحلیل یک سویه ی سانتایانا فراتر برویم و تحلیل‌های فرهنگی، تاریخی، معرفتی و اخلاقی دین را همه با هم و در تعامل با یکدیگر در نظر بگیریم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات