عقل‌گرایی در مدرسۀ امامیۀ بغداد و معتزله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی و پژوهشگر پژوهشکدۀ دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

عقل در معتزله‌ با تعابیری چون علم، منع، فکر، نظر، راه رسیدن به علم و درک واجبات تعریف شده است. ایشان اولین گروه از اهل سنت بودند که از عقل نظری در شناخت دین بهره گرفتند و از طریق عقل عملی بر حسن و قبح افعال استدلال و فعل قبیح را از خدا رد و به انجام تکلیف استدلال کردند.
در مدرسۀ امامیۀ بغداد، شیخ مفید و سید مرتضی ، عقل را بر قوه‌ای اطلاق کرده‌اندکه اقتضای تمییز دارد و شیخ طوسی عقل را مجموعۀ علوم تعریف کرده است. در این مکتب کارکردهای عقل، یعنی نظری و عملی پذیرفته شده است.
 در زمینۀ رابطۀ عقل و وحی، در حالی که شیخ مفید همچون متکلمان مکتب کوفه و برخلاف معتزله، عقل را نیازمند وحی می داند، سید مرتضی و شیخ طوسی چنین نیاز و وابستگی را قبول ندارند.
معتزله و امامیۀ بغداد بحثی در حجیت عقل ارائه نکرده‌اند و گویا آن‌ر‌ا امری بدیهی پنداشته‌اند‌ و در عمل از عقل به‌عنوان منبع و ابزار استفاده می‌کنند.

کلیدواژه‌ها