آرای عبدالرزاق لاهیجی در باب حکمت خداوند: بررسی انتقادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه مفید

2 کارشناسی ارشد فلسفۀ دین، دانشگاه مفید

چکیده

هدف از نگارش این مقاله، بررسی نقادانۀ دیدگاه حکیم لاهیجی در باب حکمت خداوند است. بنا به نظر ایشان، حکمت خداوند به‌معنای هدفداری او خواهد بود؛ یعنی، خداوند حکیم، خداوندی است که همواره اهدافی بر افعالش مترتب هستند. اما این اهداف، متوجه مخلوقاتند، زیرا با تحقق هدف، نیازی از صاحب هدف رفع می‌شود، درحالی‌که خداوند بی‌نیاز مطلق است. لاهیجی بر این مدعای خود، دو استدلال نیز اقامه می‌کند؛ یکی مبتنی بر حسن و قبح عقلی و دیگری بر این اساس که خداوند فاعل مختار است. نوشتار حاضر، با بررسی نگاه لاهیجی به "هدفداری" آغاز می‌شود؛ نحوۀ پیوند آن با "اختیار" و "رفع نیاز از صاحب هدف" مشخص می‌شود و ماحصل آن چنین خواهد بود: 1. هدف صرفاً از صاحب هدف رفع نیاز نمی‌کند، بلکه صاحب هدف می‌تواند با تحقق هدف خود، نیازی را از سایرین نیز مرتفع کند و 2. نباید سازوکار ایجاد هدف را به مقولات جبر یا اختیار پیوند زد. سپس دو استدلال لاهیجی به محک آزمون گذاشته می‌شوند. نتیجه این خواهد بود که بنیان هر دو استدلال چندان محکم نیست و نمی‌توانند در دفاع از حکمت خداوند استفاده شوند.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1383). دانشنامۀ علایی، [بخش] الهیات، مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین. دانشگاه بوعلی سینا: همدان؛ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
2. حلّی، حسن‌بن یوسف (1386). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ترجمه و شرح ابوالحسن شعرانی، اسلامیه، تهران.
3. سبحانی، جعفر (1390). حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
4. سعیدی‌مهر، محمد (1389). آموزش کلام اسلامی، ج 1، طه، قم.
5. لاهیجی، عبدالرزاق (1362). سرمایۀ ایمان، تصحیح صادق لاریجانی آملی، الزهرا، تهران.
6. مصباح یزدی، محمدتقی (1386). آموزش فلسفه، جلد دوم. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران.
7. Blackburn, S. (20080.) The Oxford Dictionary of Philosophy, Oxford University Press: New York.
8. Delaney, C. F. (1999). "Wisdom", in R. Audi (ed.) The Cambridge Dictionary of Philosophy, New York: Cambridge University Press.
9. Grube, G. M. A. (1997). "Euthyphro", in J. M. Cooper (ed.) Plato: Complete Works, Hackett: Indianapolis
10. Idziak, J. M. (2004). "Divine Commands Are the Foundation of Morality", in M. L. Peterson & R. J. Vanarragon (eds.) Contemporary Debates in Philosophy of Religion, Blackwell: Malden
11. Laslett, Peter (ed.), (1960). Locke's Two Treatises of Government, Cambridge University Press: Cambridge.
12. McCann, Hugh J. (2012). “Divine Providence”: Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at: http://plato.stanford.edu/entries/providence-divine/
12. Spinoza (1985). Ethics, in Edwin Curley, translator, The Collected Writings of Spinoza, Princeton University Press: Princeton
13. Taliaferro, Ch. & E. J. Marty (2010). "Wisdom", in Ch. Taliaferro & E. J. Marty (eds.) A Dictionary of Philosophy of Religion, Continuum: New York.