علل معنوی و چالش‌های پیش‌رو در اسلامی‌سازی علوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی

چکیده

بر اساس رویکرد غالب اندیشمندان مسلمان، عوامل مجرد و معنوی در عالم مادی تأثیرگذارند، اما این تأثیرگذاری با استخدام علل مادی و طبیعی است.
پذیرش این نظریه آیا به ماتریالیسم روش‌شناختی در علوم نمی‌انجامد که با وجود عدم انحصار هستی و وجود در ماده، در روش‌شناسی علوم، روش تجربی را در توصیف و تبیین جهان مادی کافی می‌داند؟ و آیا بر اساس این نظریه، می‌توان قانون فراگیری را پیشنهاد داد؟
در این مقاله در صدد اثبات این نکته‌ایم که پذیرش مبانی گفته‌شده، به ماتریالیسم روش‌شناختی نمی‌انجامد. همچنین بر اساس شرایطی می‌توان از قانون فراگیر در علم دینی (که بررسی علل معنوی را در دستور کار خود دارد) سخن گفت. بر این اساس غفلت از غیب و باطن جهان و واکاوی علل مادی به روش تجربی با عدم لحاظ علل معنوی، از نقیصه‌های معرفتی علوم رایج (طبیعی و انسانی) به‌شمار می‌آید.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. *. قرآن مجید.

    1. ابن‌بابویه، محمد‌بن على (شیخ صدوق) (1376). الأمالی، چ ششم، تهران: کتابچى.
    2. ابن‌بابویه، محمد‌بن على (شیخ صدوق) (1385). علل الشرائع، چ اول، قم: کتابفروشى داورى.
    3. ابن‌بابویه، محمد‌بن على (شیخ صدوق) (1403). معانی الأخبار، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    4. ابن‌بابویه، محمدبن على (شیخ صدوق) (1413). من لایحضره الفقیه، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    5. ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن على (1404). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، چ دوم، قم: جامعۀ مدرسین.
    6. اربلى، على‌بن عیسى (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، چ اول، تبریز: بنى هاشمى.
    7. اردستانی، محمدعلی و کوچنانی، قاسمعلی (1388). ابداعات فلسفی علامه طباطبایی، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    8. بستان، حسین (نجفی) و همکاران (1384). گامی به‌سوی علم دینی، ج 1، چ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    9. بستان، حسین (نجفی) (1390). گامی به‌سوی علم دینی، ج 2، چ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    10. پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج‌الفصاحه (مجموعۀ کلمات قصار حضرت رسول ص)، چ چهارم، تهران: دنیاى دانش.
    11. تمیمى آمدى، عبدالواحد‌بن محمد (1366). تصنیف غررالحکم و دررالکلم، چ اول، قم، دفتر تبلیغات.
    12. جعفریان، رسول (1371). نزاع سنت و تجدد: رئوف.
    13. جوادی آملی، عبدالله (1374). علی‌بن موسی‌الرضا (ع) و الفلسفة الالهیة، قم: دارالاسراء للنشر.
    14. جوادی آملی، عبدلله (1376). رحیق مختوم، قم: مرکز نشر اسراء‌.
    15. خمینى موسوى، سید روح‌اللّه (1387). الطلب و الإرادة، ‏چ چهارم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
    16. سبحانی، جعفر (1412). الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل‏، چ سوم، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة‏‏.
    17. سروش، عبدالکریم (1378). بسط تجربۀ نبوی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
    18. شعیری، محمدبن محمد (بى‌تا). جامع الأخبار، چ اول، نجف: مطبعة حیدریة.
    19. شیخ حر عاملى، محمدبن حسن (1409). تفصیل وسائل‌الشیعة إلى تحصیل مسائل‌الشریعة، چ اول، قم: مؤسسة آل‌البیت (ع).
    20. صدرالدین شیرازی، محمد (ملاصدرا) (‌1379). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة، قم: انتشارات مصطفوی.
    21. طب‍اطب‍ای‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍سین‌ (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    22. طب‍اطب‍ای‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍سین (۱۳۸۱)‌. طریق عرفان (ت‍رجم‍ه‌ و ش‍رح‌ رس‍آل‍ه‌ آل‍ولایه‌)، ت‍رج‍مۀ ص‍ادق ح‍س‍ن‌زاده، قم: ن‍ش‍ر ب‍خش‍ایش.
    23. طب‍اطب‍ای‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍سین (بی‌تا)‌. اعجاز از نظر قرآن و عقل، قم: نشر فاخته.
    24. عربصالحی، محمد (1393). غیب و زندگی، چ اول، تهران: امیرکبیر.
    25. فیض کاشانى، محمد‌بن شاه مرتضى (ملامحسن) (1415). تفسیر الصافی، چ دوم، تهران: مکتبه الصدر.
    26. قطب‌الدین راوندى، سعید‌بن هبة‌الله (1407). الدعوات/ سلوة الحزین، چ اول، قم، انتشارات مدرسۀ امام مهدى (عج).
    27. قدردان قراملکی، محمدحسن (1381). معجزه در قلمرو عقل و دین، چ اول، قم: بوستان کتاب.
    28. کلینى، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق (1407). الکافی (ط - الإسلامیة)، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة‌.
    29. لاهیجى، فیاض‏ (1383). گوهر مراد، مقدمه از زین‌العابدین قربانى، چ اول، تهران: نشر سایه‏‏.
    30. مطهری، مرتضی (1384). مجموعۀ آثار شهید مطهری، ج 1، چ دوازدهم، تهران: انتشارات صدرا.

    ملکیان، مصطفی (1380). راهی به رهایی، تهران: نشر نگاه معاصر