مبانی صدرالمتألهین در اثبات تکثر مراتب شناخت خداوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر گروه کلام و اندیشۀ اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مسائل مطرح در مبحث شناخت خداوند، وجود دیدگاه‌های مختلف و به‌عبارت دیگر تکثر مراتب در این زمینه است. چرایی این تکثر با وجود وحدت و بساطت باری‌تعالی و همسانی ظاهری فاعل‌های شناسا در وجود، پرسشی خواهد بود که نیازمند تحلیل و بررسی است. ملاصدرا بر اساس سه مبنای عین‌الربط بودن معلول به علت، وجودانگاری علم و حرکت اشتدادی و مبدئیت نفس در ادراک نتیجه گرفته است که همۀ موجودات از جمله نفس در همۀ مراتب خود به خداوند علم دارند. از آنجایی که علم از سنخ وجود بوده و نفس در حرکتی اشتدادی در حال تکامل است و با علوم خود اتحاد دارد، هر فرد انسانی درکی از خداوند (با توجه به مرتبه‌ای که در آن قرار دارد) خواهد داشت. این شناخت طیف گسترده‌ای از شناخت‌‌های حصولی، حضوری و شهودی را دربر می‌گیرد. دیدگاه وی با اشکال‌هایی نیز مواجه است که در مقاله به آنها پاسخ‌ داده شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‏سینا، حسین (1375). الإشارات و التنبیهات، چ اول، قم، نشر البلاغه.

    1. --------- (1379). النجاة من الغرق فى بحر الضلالات‏، تصحیح محمدتقی دانش‏پژوه، چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
    2. ---------(1494). الشفا، تصحیح سعید زاید، قم: مکتبة آیة‌الله مرعش النجفی.
    3. اکبریان، رضا، محمدی، حسین‏علی (1387). وجود رابط از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی، آینۀ معرفت، شمارۀ 14: 27 - 48.
    4. جوادی آملی، عبدالله (1382). رحیق مختوم، چ دوم، قم: مرکز نشر اسراء.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1368). شرح حکمت متعالیه، چ اول، تهران: انتشارات الزهراء.
    6. خسروپناه، عبدالحسین؛ آزادپناهی، حسن (1388). نظام معرفت‏شناسی صدرایی، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    7. خسروپناه، عبدالحسین (1389). هستی‌شناسی معرفت، چ اول، تهران: امیرکبیر.
    8. رازی، فخرالدین محمد (1411). المباحث المشرقیة، چ دوم، قم، انتشارات بیدار.
    9. ------------ (1407). المطالب العالیة، تحقیق احمد حجازی السقا، چ اول، بیروت: دارالکتب العربی.
    10. ------------ (1404). شرح الإشارات، (شرحی الإشارات)، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی النجفی.
    11. سبزواری، هادی (1360). شرح غرر الفوائد، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل شعبۀ تهران.
    12. سهروردی، یحی‏ابن حبش (1375). مصنفات شیخ اشراق، تحقیق هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی، چ دوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات فرهنگی.
    13. شکر، عبدالعلی (1382). نظریۀ وجود رابط و مستقل نزد فیلسوفان قبل از صدرالمتألهین، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 74: 139 - 160.
    14. صدرالدین شیرازی (1981). الأسفار الأربعة، چ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث.
    15. ------------(1360). اسرار الآیات، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
    16. ------------ (1387). المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة، تصحیح سید محمد خامنه‏ای، چ اول، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
    17. ----------- (1354). المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
    18. ------------ (1363). المشاعر، به اهتمام هانری کربن، چ دوم، تهران: کتابخانۀ طهوری.
    19. ------------ (1360). شواهد الربوبیة، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    20. ------------ (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، چ اول، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
    21. ------------ (1405).تفسیر قرآن‏کریم، ترجمۀ محمد خواجوی، چ اول، تهران: انتشارات مولی.
    22. فرقانی، کاظم (1386). مسائل فلسفۀ اسلامی و نوآوری‏های ملاصدرا، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    23. معلمی، حسن (1389). نگاهی به معرفت‏شناسی در فلسفۀ اسلامی، چ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    24. مطهری، مرتضی (1388). مجموعه آثار، چ سیزدهم، تهران: صدرا.
    25. م م شریف (1365). تاریخ فلسفه در اسلام، چ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.