نظام فاعلی،مهمترین شاخصه معاد جسمانی ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

ملاصدرا با استناد به چند اصل مهم از جمله تجرد قوۀ خیال و نیز قدرت نفس بر ایجاد خارجیِ صُوَر خیالی، مُدعای خود مبنی بر جسمانی بودن معاد و نیز آفرینش بدن اُخروی توسط نفس را تبیین کرده است و نحوۀ تحقق و کیفیتِ این بدن اُخروی را بیان می‌کند.
بررسی و شناخت مختصات نظام حاکم بر دنیا و آخرت، ما را به این نکته رهنمون می‌کند که در دنیا، علیت علاوه بر علت فاعلی، به علل قابلی و مادی نیز نیازمند است. در حالی‌که در آخرت،علیت فقط متوقف است بر علت فاعلی. نفس نیز، از همین حیث، با اتکا بر نظام فاعلی حاکم بر آخرت،در آنجا دست به خلق هر آنچه اراده کند (از جمله بدن اُخروی خود) می‌زند.
در عالم طبیعت، نفس این قدرت را دارد که با کاستن واردات بیرونی، به خلق صُور دست زند و اگر این نفس بتواند به مراحل تزکیۀ کامل برسد، می‌تواند همین صُور را در عالم خارج نیز ایجاد کند. همانند فعل انبیا و اولیای الهی از قبیل معجزات و کرامات. حال در آخرت، افرادی که به بهشت راه می‌یابند این توانایی را دارند که باتوجه به نظام فاعلیِ حاکم بر آنجا،آنچه را که پیامبران در دنیا به‌عنوان معجزه انجام می‌دادند،آنها را در بهشت به اِذن الهی انجام دهند.
 همچنین نفس به این علت که مجرد است و هر مجردی نسبت به مادون علیت دارد، می‌تواند مراحل مادون را از نظر علّی بر عهده گیرد و به آفرینش صُوَر دست بزند. این خلق صُور در عالم آخرت،بی‌نیاز از علل مادی و قابلی و تنها متکی بر علت فاعلی است. به همین دلیل از نظام حاکم بر آخرت، به نظام فاعلی و اراده تعبیر می‌شود.
 
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج‌البلاغه (1373). ترجمۀ سید جعفر شهیدی، انتشارات انقلاب اسلامی.
1. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1382). الاضحویة فی المعاد، تحقیق حسن عاصی: انتشارات شمس تبریزی.
2. پویان، مرتضی (1389). معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
3. تفتازانی، مسعودبن عمر (1409). شرح المقاصد، قُم، تحقیق و تعلیق و مقدمه عبدالرحمان عمیره.
4. شیرازی، صدرالدین محمدبن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج 8 و 9، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
5. ــــــــ (1341). العرشیة، تصحیح و ترجمۀ غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
6.ــــــــ (1346). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
7. ــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
8. عبودیت، عبدالرسول (1391). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
9. فیض کاشانی، ملا محسن (1354). اصول المعارف، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انتشارات دانشگاه الهیات و معارف اسلامی.
10. مجلسی، محمدباقر (1983). بحارالانوار، بیروت: دارلاحیاء التراث العربی.