مبانی تاریخمندی قرآن و تحلیل و نقد مبنای وحی‌شناختی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی

چکیده

تاریخمندی قرآن مبانی و ادلۀ مختلفی دارد؛ در این مقاله ضمن برشمردن کل مبانی به یک مبنا به تفصیل پرداخته خواهد شد و آن مبنای وحی‌شناختی تاریخمندی قرآن است. رابطۀ وحی با واقعیت‌های عینی زمان نزول و تأثیرپذیری یا عدم‌تأثیر‌پذیری وحی از آنها، از جملۀ موضوعات مهمی است که در سدۀ اخیر مجادلات و شبهات زیادی را سبب شده است. پذیرش تأثر قرآن از واقعیات زمانه بدون شک یکی از مبانی نظریۀ تاریخمندی قرآن است؛ نظریه‌ای که بشری شدن و قابل نقد و رد بودن قرآن یا برخی از آموزه‌های آن را به‌دنبال داشته و تنها منبع غیرمحرف آسمانی را از جهات دیگری زیر سؤال می‌برد. مطابق این مبنا وحی حیث دیالکتیک با واقعیت‌های زمان نزول دارد و به تبع آنها نازل شده است؛ به‌نحوی که اگر آن واقعیت‌ها دگرگون بود وحی هم متفاوت می‌شد؛ محور نقدها در این مقاله بر نفی حیثیت دیالکتیکی وحی است و در ادامه نحوۀ تعامل وحی با واقعیت‌های زمان نزول تبیین شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌جزی غرناطی، محمدبن احمد (1416ق). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: دارالارقم بن ابی‌ارقم.
    2. ابوزید، نصر حامد (1380). معنای متن، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، تهران: انتشارات طرح نو.
    3. -------------- (1383). نقد گفتمان دینی، ترجمۀ حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران: انتشارات یادآوران.
    4. جوادی آملی، عبدالله (1387). الوحی و النبوة، قم: دارالاسراء للنشر.
    5. حجتی، محمدباقر (1382). اسباب النزول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    6. رشاد، علی‌اکبر (1385). فلسفۀ دین: تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    7. سروش، عبدالکریم (1378). بسط تجربۀ نبوی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
    8. ------------ (1386). طوطى و زنبور، روزنامۀ صداى عدالت، 23/12/86، صفحۀ 6 و قابل دسترس در:www.drsoroush.com ، 12/3/88
    9.  
    10. السیوطی، جلال‌الدین (1380). الاتقان فی علوم القرآن، قم: فخر دین.
    11. صادقی تهرانی، محمد (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
    12. طباطبایی، محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    13.      الطعان، احمد ادریس (1428ق). العلمانیون و القرآن الکریم، دمشق، دار ابن‌حزم للنشر و التوزیع.
    14. عرب‌صالحی، محمد (1387). گادامر و تاریخمندی‌ فهم، فصلنامۀ قبسات، ش49: 137 – 162.
    15. --------------- (1389). فهم در دام تاریخی‌نگری‌، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    16. -------------- (1391). تاریخی‌نگری و دین، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    17. -------------- (1392). دلالت متن از نگاه نواعتزالیان، فصلنامۀ ذهن، ش55: 21 – 38.
    18. مجلسى، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
    19. معرفت، محمدهادی (1386). التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه التمهید.
    20. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    21. جان هیک (1376). فلسفۀ دین، ترجمۀ بهزاد سالکى، تهران: انتشارات بین‏المللى هدى.
    22. ملکیان، مصطفی (1385). مشتاقی و مهجوری، تهران: نشر نگاه معاصر.
      1.           Carl Page(1995), Philosophical  Historicism And the Betrayal of First philosophy, Pennsylvania  State University Press
      2. Heidegger, Martin (1962), Being and Time, Translated by John Macquarrie and Edward Robinson, Harpersan Francisco