ارزیابی کارآمدی « تأویل گرایی» در فهم قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

هر گاه ظاهر آیات قرآن با دلایل بیرون از قرآن تعارض داشته باشد، فهمندۀ قرآن‌باور به معنای تأویلی که معنایی دورتر است، منتقل می‌شود. دلیل مخالف ظهور آیه، غالباً از داده‌های علوم عقلی، تاریخی و تجربی فراهم می‌آید. مقالۀ حاضر ضمن تقریر چیستی و چرایی عبور از «معنای ظاهری» به «معنای تأویلی»، از روایی یا ناروایی چنین فرایندی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که اعتبار و کارآمدی برگزیدن «معنای تأویلی»، مُطلق و همه‌جایی نیست، بلکه این شیوه با موانع و محدودیت‌هایی روبه‌روست. مهم‌ترین چالش استفاده از راهکار «تأویل» آن است که گاه معنای تأویلی را نمی‌توان ارادۀ متکلم برای فضای نزول قرآن دانست. زیرا آن معنا، مبتنی بر داده‌های علوم جدید مطرح شده است و در فضای نزول، دلیلی برای عدول از ظاهر وجود نداشته است. افزون بر این، استشهاد به تأویل در مواجهۀ با قرآن‌ناباوران، کاربرد چندانی ندارد، زیرا ایشان، به خطاناپذیری قرآن (که خاستگاه عدول از معنای ظاهری است) التزام ندارند.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌عاشور، محمد الطاهر (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی.

2. احمدخان هندی (1332). تفسیرالقرآن و هو الهدی والفرقان، ترجمه: محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران: چاپخانۀ آفتاب.

3.جوادی آملی، عبداللّه (1386). تفسیر موضوعی قرآن کریم، تنظیم و ویرایش: محمد محرابی، قم: نشر اسراء.

4. راسل، رابرت (1384). فیزیک، فلسفه و الهیات، ترجمه: همایون همتی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

5. ریوز، اوبر (1381). اتم‌های سکوت؛ شگفتی‌های تکامل کیهان؛ ترجمه: عباس مخبر، تهران: ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ.

6. شریعتی، محمدتقی (بی‌تا). تفسیر نوین؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

7. شعرانی، ابوالحسن (1385). پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی، تحقیق: محمد رضا غیاثی کرمانی، قم: بوستان کتاب.

8. صادقی تهرانی، محمد (1349). زمین، آسمان و ستارگان از نظر قرآن، تهران: انتشارات مصطفوى.

9. طباطبایی، محمدحسین (1430ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه دارالمجتبی.

10. طبری، محمدبن جریر (بی‌تا). تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. 

11. عبدالباقی، محمد فواد (1378). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران: انتشارات اسلامی.

12. علی، جواد (1413ق). المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بی‌جا: بی‌نا.

13. فخر رازی، محمدبن عمر (1425 - 1426ق). تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب؛ بیروت: دارالفکر.

14. فیض، علیرضا (1379). مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

15. نصیری، علی (1388). «آسمان‌های هفتگانه در قرآن و نقد شبهه راه‌یافت خطا در این زمینه»، کاوش‌های دینی، شمارۀ اول، بابلسر: دانشگاه مازندران.

16. یوسفی اشکوری، حسن (1376). بازخوانی قصۀ خلقت، تهران: انتشارات قلم.