انحای استمداد از اولیای الهی و وجوه اختلاف در آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشکدۀ دانشگاه ادیان و مذاهب

2 سطح خارج حوزۀ علمیۀ قم و دکتری مذاهب کلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

مسئلۀ استمداد از اولیای الهی از جملۀ مسائل کلامی است که بین مسلمانان از اهمیت خاصی برخوردار است. اصل این آموزه هرچند مسلّم و پذیرفتنی است، در برخی از اقسام و نحوۀ آن اختلافاتی بین مذاهب اسلامی وجود دارد. در یک نگاه کلی، توسل، شفاعت و استغاثه که از اقسام استمداد محسوب می‌شوند، سه حکم را در اسلام به‌دنبال می‌آورند. حکم اول، عدم اشکال و جایز بودن همۀ آنهاست؛ حکم دوم، تحریم کلی اقسام آن است و حکم سوم تفصیل دارد. یعنی برخی از این اقسام محل اشکال و برخی دیگر جایز هستند. وهابی‌ها از جملۀ کسانی هستند که در زمینۀ توسل، شفاعت و استغاثه، نظر بسیار تند و تکفیری دارند؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از مسلمانان را با حربۀ تکفیر و تهمت شرک از دایرۀ اسلام بیرون می‌دانند و قتل آنها را نیز جایز می‌شمارند. در پژوهش حاضر با کاویدن زوایای مختلف استمداد از اولیای الهی در قالب توسل، شفاعت و استغاثه، اقسامی شانزده‌گانه را برای موارد مذکور ترسیم و محل نزاع با مخالفان را تقریر می‌کنیم. گفتنی است که از این اقسام، پنج قسم به توسل مربوط است که در یک حالت از آن، بین شیعه و وهابیت اختلاف وجود دارد. پنج قسم دیگر به شفاعت ارتباط دارد که در یک قسمت آن اختلاف است. شش قسم دیگر هم به استغاثه مربوط است. در نهایت با این تقریر، خوانندۀ گرامی متوجه می‌شود که صرفاً برداشتی نادرست و غیرعلمی و نداشتن توجه کافی به اقسام مسئله، سبب برداشت نادرستی از این مبحث شده است. زیرا در بیشتر این اقسام نظر وهابیت با نظر شیعه همسان است و آنها نیز این موارد را قبول دارند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن.

    نهج‌البلاغه.

    1. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی‌بن‌ الحسن ابن‌هبة الله الشافعی (1419ق - 1998م). تاریخ دمشق، تحقیق علی شیری، الطبعة الاولی، بیروت: دارالفکر.
    2. ابن ‌ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن‌ هبة الله (بی‌تا). شرح نهج‌البلاغة، محقق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌چا، بی‌جا: دارالاحیاء الکتب العربیة عیسی البابی الحلبی و شرکائه.
    3. ابن‌اثیر جزری (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، 5 جلدی، چ چهارم، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    4. ابن‌اثیر، ابوالحسن علی‌بن‌ ابی‌الکرم محمد (1415ق - 1994م). اسد الغابة فی معرفة الصحابة، محقق علی محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    5. ابن‌حجر هیتمی (1417ق - 1997م). الصواعق المحرقه علی اهل الرفض و الضلال و الزندقه، محقق عبدالرحمن‌بن‌ عبدالله ترکی و کامل محمد الخراط، الطبعة الاولی، لبنان: مؤسسة الرسالة.
    6. ابن‌ماجه، ابوعبدالله محمد‌بن ‌یزید القزوینی (بی‌تا). سنن ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بی‌چا، بیروت: دارالفکر.
    7. ابن‌منظور (1414ق). لسان العرب، 15 جلدی، به اهتمام سید جمال‌الدین میردامادی، چ سوم، دارالفکر - دارالصادر.
    8. ابن‌نما حلی، جعفر‌بن ‌محمد (1380). در سوگ امیر آزادی، ترجمۀ مثیر الاحزان، ترجمۀ علی کرمی، چ اول، قم: نشر حاذق.
    9. احمد‌بن ‌حنبل (1420ق - 1999م). مسند الامام احمد‌بن ‌حنبل، محقق شعیب الارنوط و آخرون، الطبعة الثانیة، بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
    10. امین، سید محسن (بی‌تا). کشف الارتیاب فی اتباع محمد‌بن‌ عبدالوهاب، الطبعة الثالثة، بی‌جا: مکتبةالاسلامیة الکبری العامة.
    11. آل بوطامی، احمد‌بن‌ حجر (1415ق - 1994م). العقائد السلفیة بادلتها النقلیة و العقلیة، الطبعة الاولی، قطر: طبع بمطابع علی‌بن علی.
    12. آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن، تحقیق علی عبدالباری عطیه، چ اول، بیروت: دارالکتب العلمی.
    13. البانی، محمد ناصرالدین (1395ق). التوسل انواعه و احکامه، تحقیق محمد عید العباسی، الطبعة الثالثة، بیروت: المکتب الاسلامی.
    14. البانی، محمد ناصرالدین (بی‌تا). صحیح و ضعیف سنن ابن‌ماجه: مرکز نور الاسلام لابحاث القرآن و السنة بالاسکندریة.
    15. بخاری، محمد‌بن‌ اسماعیل (1427ق). صحیح (الجامع الصحیح)، ضبط شیخ محمد علی القطب و شیخ هشام البخاری، بی‌چا، بیروت: المکتبة العصریة.
    16. بیهقی (1408ق - 1988م). دلائل النبوة، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، الطبعة الاولی، بیروت – قاهره: دارالکتب العلمی، دارالریان للتراث.
    17. الترمذی، محمد‌بن ‌عیسی‌بن ‌سورة (1426ق - 2006م). سنن الترمذی و هو الجامع الصحیح، راجعه محمد بربر، الطبعة‌ الاولی، بیروت: المکتبة العصریة.
    18. الجصاص، احمد‌بن ‌علی ابوبکر الرازی (1415ق - 1994م). احکام القرآن، تحقیق عبدالسلام محمد علی شاهین، الطبعة الاولی، بیروت: دارلکتب العلمیة.
    19. حاکم نیشابوری، محمد‌بن‌ عبدالله (1411ق - 1990م). المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    20. حر عاملی، محمد (1422ق). اثبات الهداة، مقدمۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، چ اول، بیروت: مؤسسۀ اعلمی.
    21. خمینی (ره)، سید روح‌الله (1421ق). کتاب الطهارة، چ اول، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    22. خویی، سید ابوالقاسم (1418ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تحت اشراف آقای لطفی، چ اول، قم: بی‌نا.
    23. رفاعی الوهابی، محمد نسیب (بی‌تا). التوصل الی حقیقة التوسل، الطبعة الثالثة، ریاض ـ عربستان: احتمالاً جامعة الامام محمد‌بن ‌سعود الاسلامیة.
    24. سبحانی، جعفر (1364). آیین وهابیت، بی‌چا، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    25. السبکی، تقی‌الدین علی‌بن ‌عبدالکافی النصاری الخزرجی المصری الشافعی (1419ق). شفاء السقام فی زیارة خیر الانام علیه الصلاة و السلام، الطبعة الرابعة، بی‌جا: بی‌نا.
    26. سمهودی، علی‌بن ‌عبدالله‌بن ‌احمد الحسنی الشافعی (1419ق). وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، الطبعة الاولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
    27. سیوطی، جلال‌الدین (1404ق). الدر المنثور فی تفسیر مأثور، بی‌چا، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
    28. طاهری خرم‌آبادی، سید حسن (1386). دعا و توسل،‌ چ دوم، قم: بوستان کتاب دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم.
    29. طاهری خرم‌آبادی، سید حسن (1386). شفاعت،‌ چ دوم، قم: بوستان کتاب دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم.
    30. طبرانی، سلیمان‌بن ‌احمد‌بن ‌ایوب ابوالقاسم (1404ق - 1983م). المعجم الکبیر، تحقیق حمدی‌بن‌ عبدالمجید السلفی، الطبعة الثانیة، الموصل: مکتبة العلوم و الحکم.
    31. الطریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، چ سوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
    32. عبده، محمد (بی‌تا). شرح نهج‌البلاغة، بی‌چا، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر.
    33. الفراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409ق - 1988م). کتاب العین، محققان مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چ دوم، قم: مؤسسه دارالهجره.
    34. فولادوند، محمد مهدی، ترجمۀ قرآن کریم.
    35. الفیومی، احمدبن ‌محمدبن ‌علی المقری (1405). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چ اول، ایران ـ قم: دارالهجره.
    36. قادری، محمد طاهر (1390). استغاثه و جایگاه شرعی آن، ترجمۀ سیدعبدالحسین رئیس‌السادات، چ اول، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی - معاونت فرهنگی.
    37. کفعمی، ابراهیم‌بن علی عاملی (1418ق). البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
    38. کلینی، محمد‌بن‌ یعقوب (1429ق). کافی، چ اول، قم: دارالحدیث.
    39. مجلسی، محمد باقر (1410ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار علیهم السلام، چ اول، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
    40. محمدبن ‌عبدالوهاب (1418ق). کشف الشبهات، الطبعة الاولی، عربستان: وزارة الشئون الاسلامیة والاوقاف والدعوة و الارشاد.
    41. محمد‌بن ‌عبدالوهاب (بی‌تا). التوحید حق الله علی العبید، تصحیح علی‌بن‌ محمد سنان، بی‌چا، مکةالمکرمة: مکتبة دارحراء.
    42. نبهانی، یوسف‌بن ‌اسماعیل (1417ق). شواهد الحق فی الاستغاثه بسید الخلق، بی‌چا، بیروت: بی‌نا.
    43. نجفی، محمد حسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محققان عباس قوچانی و علی آخوندی، چ هفتم، لبنان: دارالاحیاء التراث العربی.

    الهیثمی، ابوالحسن نورالدین علی‌بن‌ ابی‌بکربن ‌سلیمان، (1414ق - 1994م). مجمع الزوائد و منبع الفوائد،