ابوریحان بیرونی: پدیدارشناسی، روش شناسی و انسان شناسی دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 دانشجوی دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

واکاوی اندیشه‌های اندیشمندان ایرانی یکی از مهم‌ترین وظایف دانشگا‌هیان و حوزویان است. در این مقاله به بررسی اندیشه‌های ابوریحان بیرونی در حوزه‌های پدیدارشناسی، روش‌شناسی و انسان‌شناسی پرداخته خواهد شد. ابوریحان دانشمندی با سبک و روش ویژه در علوم بود، به‌نحوی که هر عملی را با روش خاص آن علم دنبال می‌کرد. ایشان با ورود به دیار هندوستان توانست افق جدیدی در علوم انسانی بگشاید و مسئلۀ مردم‌شناسی و انسان‌شناسی را با سبک و شیوۀ امروزی دنبال کند. از نظر بیرونی برای رسیدن به هدف به لوازمی همچون دانش زبان، بازدید میدانی، مشاهدۀ مشارکتی، زندگی در بین مردمان مورد مطالعه و غیره نیاز است. البته در گفته‌ها و کتاب‌های وی چنین بیان نشده، اما شیوه و روش ایشان بر پایۀ همین لوازم و اندیشه‌ها به بار نشسته است. ابوریحان بیرونی از هرگونه پیشداوری و ارزشگذاری در انعکاس آرا، عقاید، دین و رسوم هندوان خودداری کرده و تنها به انعکاس آنچه خود آنها بیان می‌کردند، بسنده کرده و عقایدش را در تحقیق دخالت نداده است. حال این مقاله به بررسی ابعاد روش‌شناسی، پدیدارشناسی و انسان‌شناسی از دیدگاه ابوریحان اختصاص یافته است.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. اذکایی، پرویز (1389). ابوریحان بیرونی، تهران: طرح نو.
  2. آزاد ارمکی، تقی (1390). اندیشۀ اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن‌خلدون، تهران: سروش.
  3. آزاد ارمکی، تقی (1391). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام از آغاز تا دورۀ معاصر، تهران: نشر علم.
  4. براون، کالین (1376). فلسفه و ایمان مسیحی، ترجمۀ طه‌طاوس میکائیلیان، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  5. بسن‌یه، پیر (1343). روش مردم‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
  6. بیرو، آلن (1375). فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ باقر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان.
  7. بیرونی، ابوریحان (1923). آثارالباقیه عن القرون الخالیه، به کوشش ادوارد زاخائو، لایپزیک.
  8. ------------ (1392). آثارالباقیه، ترجمۀ پرویز اذکایی، تهران: نشر نی.
  9. ------------- (1352). تحقیق ماللهند، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
  10. ------------- (1376/ 1418ق). تحقیق ماللهند، قم: بیدار.
  11. ------------- (1958). فی تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل او مرذوله، حیدرآباد دکن، هند.
  12. ------------- (1344). تمهید المستقر و التحلیل و التقطیع، تهران، امیرکبیر.
  13. پارسانیا، حمید (1383). روش‌شناسی و اندیشۀ سیاسی، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش 28.
  14. پواریه، ژان (1370). تاریخ مردم‌شناسی، ترجمۀ پرویز امینی، تهران: انتشارات خردمند.
  15. تنهایی، ابوالحسن حسین (1374). درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، گناباد: نشر مرندیز.
  16. توسلی، غلامعباس (1369). نگاهی به نظریه‌های اجتماعی ابوریحان بیرونی، نامۀ علوم اجتماعی، دورۀ جدید، ج 2، ش 1، تهران.
  17. دورتیه، ژان فرانسوا (1382). علوم انسانی گسترۀ شناخت‌ها، ترجمۀ مرتضی کتبی و دیگران، تهران: نشر نی.
  18. ریویر، کلود (1390). درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
  19. روژه، کایوا و دیگران (1373). جهان اسطوره‌شناسی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر نی.
  20. ساروخانی، باقر (1375). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  21. جلال‌الدین، محمد (مولانا)، مثنوی معنوی.
  22. عسگری خانقاه، اصغر (1373). مردم‌شناسی (روش، بینش، تجربه)، تهران: شب‌تاب.
  23. فکوهی، ناصر، (1386). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
  24. قراملکی، احد فرامرز (1390). روش‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  25. کاظمی، علی اصغر (1374). روش و بینش در سیاست، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  26. کورویاناکی، ت (1353). ابوریحان بیرونی و تحقیقات هند، مجموعه سخنرانی‌های یادنامۀ بیرونی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
  27. کولمن، سایمن، هلن، واتسون (1372). درآمدی به انسان‌شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: نشر سیمرغ.
  28. گاربارینو، مروین (1377). نظریه‌های مردم‌شناسی، ترجمۀ عباس محمدی‌ اصل، تهران: آوای نور.
  29. گیدنز، آنتونی (1385). جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
  30. مجتبایی، فتح‌الله (بی‌تا). نقل علوم و معارف هندی به جهان اسلام تا سدۀ پنجم، هفتاد مقاله، گردآوری یحیی محمودی و ایرج افشار، تهران.
  31. مجتبایی، فتح‌الله (1353). بیرونی و علم ادیانی، یادنامۀ بیرونی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.
  32. مینوی، مجتبی و دیگران (1352). بررسی‌هایی دربارۀ ابوریحان بیرونی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر.

33. Ahmad, Akbar (1984). S. Al- Biruni: the first anthropologist in: Rain, No. 60.

34. Al- Biruni (1983). Arabic Account of the Hindu religion: chapter4.

35. Allen, Douglas & M. Elade (ed) (1987). phenomenology of religion in: the Encyclopedia of religion, New York, macmillan.

36. Bixler, Julius seelye (1959). the history of religion: essays in methodology, Chicago & London, the university of Cichago perss.

37. Eric J.sharpe, “Comparative Religion”, The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, (ed).

38. Robert, L (2008).  Anthropology and religion: what we know, think, and Question winzeler, Altamira press, 2008.

39. Schwandt, T. (2001). A dictionary of qualitative inquiry (2nd ed), thousand oaks, CA: sage.

40. Sharma, Arivind (1983). Studies in Biruni India, Wiesbaden, 1983.

41. J.T. Walbridge, Explaining Away the Greek Gods in Islam, joumal of the history of ideas, 1998.