همسویی دین و فلسفه در شناخت خداوند و دیرینگی عالم؛ با تکیه بر آرای فارابی و ابن‌سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه؛ دانشگاه مفید، قم، ایران

2 دانشیار؛ دانشگاه مفید، قم، ایران

چکیده

از دیرباز چگونگی رابطۀ «دین و فلسفه» از جمله دغدغه‌های فکری عالمان دین و فیلسوفان بوده و هست. از میان فیلسوفان مشاء، ابونصر فارابی و ابن‌سینا تلاش گسترده‌ای کرده‌اند تا این دو را با هم همساز و هماهنگ نشان دهند. در این مقاله تلاش می‌کنیم در دو مسئلۀ مهم و به ظاهر مورد اختلافِ فلسفه و دین، یعنی «خداوند و خالقیت او» و «دیرینگی عالَم»، با استناد به کلمات «حکمای مشاء» همسویی دین و فلسفه را نشان دهیم. اساس تحقیق در این نوشتار، بیشتر کلمات فیلسوفان مشائی به‌ویژه فارابی، ابن‌سینا و ارسطو است که با آموزه‌های دینی مقایسه شده‌اند. برای تحقق اهداف این نوشتار ابتدا دیدگاه‌های ارسطو به عنوان مؤسس فلسفۀ مشاء در دو موضوع مورد بحث مقاله، ذکر و بررسی شده است. سپس نظریات فارابی و ابن‌سینا به‌عنوان شاخص‌ترین فیلسوفان مسلمان مشائی با آموزه‌های برخی از آیات قرآن به‌عنوان متقن‌ترین منبع اسلام مقایسه شده است. در نهایت و پس از بررسی این دیدگاه‌ها به این نتیجه خواهیم رسید که در این موضوعات، اختلاف مبنایی بین «آموزه‌های دین» به‌ویژه «دین اسلام» با آموزه‌های فلسفه وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن.

    1. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1339). الاشارات و التنبیهات، تصحیح و تحقیق: محمود شهابی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    2. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1364). کتاب النجاة، چ دوم، تهران: مرتضوی.
    3. ــــــــــــــــــــــــــ (1388). مجموعه رسائل، توضیحات: سید محمود طاهری، قم: آیت اشراق.
    4. ـــــــــــــــــــــــــ (1430 ق). کتاب الإلهیّات الشفاء، قم: انتشارات ذوی‌القربی.
    5. ارسطو (1378). متافیزیک: مابعد الطبیعة، ترجمة محمدحسن لطفی تبریزی، تهران: طرح نو.
    6. ــــــ (1379). در آسمان، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.
    7. اسعدی، علیرضا (1391). آغاز حکمت؛ درسنامۀ فلسفه بر اساس بدایةالحکمة علامه طباطبایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    8. برن، ژان (1373). ارسطو و حکمت مشائی، ترجمة ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیر کبیر.
    9. سهروردی، یحیی‌بن حبش (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح نجفقلی حبیبی، ج 4، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    10. طباطبایی، سید محمد حسین (1371). بدایةالحکمة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    11. طوسی، خواجه نصیرالدین (1403 ق). شرح الاشارات و التنبیهات، تهران: نشر کتاب.
    12. غزالی، محمدبن محمد (1391). تهافت الفلاسفه، ترجمة حسن فتحی، تهران: حکمت.
    13. فارابی، ابونصر (1354). مجموعه مقالات، تهران: انتشارات کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد.
    14. ـــــــــــــ (1985). کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین، بیروت: البیرنصری نادر.
    15. ــــــــــــ (1387). فصوص الحکمة، شرح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تحقیق: محمد ملکی (جلال‌الدین)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    16. فروغی، محمد علی (1383). سیر حکمت در اروپا، تهران: هرمس.
    17. مسعودی بخاری، محمدبن مسعود (1389). المباحث و الشکوک (نخستین تعلیقه بر الاشارات و التنبیهات به همراه کتاب عیون المسائل فارابی و رساله الاسماء المفرده کندی)، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    18. ملکشاهی، حسن (1375). ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابنسینا، تهران: سروش.