بررسی نظریۀ تأویل ابن‌عربی و به‌کارگیری آن در تفسیر عرفانی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار؛ پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

مقالۀ پیش‌رو تحقیق و بررسی روش تفسیر عرفانی ابن‌عربی یکی از اقطاب عرفان اسلامی است.در این تحقیق پس از بیان کوتاه شخصیت و آثار تفسیری، به روش تفسیری او که بر اساس کشف و شهود عرفانی الهام ربانی است؛ با امعان نظر در آثار تفسیری وی توجه شده است. ابن‌عربی اگر چه معتقد است: کشف و شهود می‌تواند الهامات ربانی باشد و هم القائات شیطانی و تلبیس ابلیس، به‌ناچار نیازمند به میزان صدق از عقل، کتاب و سنت است، در عین حال در میدان عمل نتوانست، پایبندی عملی به اصول ذکرشده را حفظ کند.
سؤالات محوری مقاله، عبارتند از:
= روش تفسیری عرفانی ابن‌عربی بر چه اساسی استوار است؟
= آیا کشف و شهود عرفانی به‌تنهایی روش کاملی برای تفسیر قرآن خواهد بود؟
= آیا کشف و شهود عرفانی نیاز به میزان صدق دارد؟
= راه تشخیص الهامات ربانی، از القائات شیطانی چیست؟
= میزان پایبندی عملی ابن‌عربی به میزان صدق چه اندازه است ؟
 آنچه تحقیق و بررسی روش تفسیری او را مشکل می‌کند، دسّ و تحریفی است که به نظر اهل فن در آثار او انجام گرفته است. به هر حال آثار موجود، در برخی از نظر عقل، کتاب و سنت دفاع منطقی ندارند، به‌نحوی که حتی طرفداران او را ناچار می‌کند که بحث دسّ و تحریف در آثار وی را پیش بکشند که به نمونه‌های آنها اشاره شده است. در پایان نتایج بحث خاتمه‌بخش این تحقیق خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


 قرآن کریم.
  1. آتش، سلیمان (1381). مکتب تفسیر اشاری، ترجمۀ توفیق سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 2. آملی، جوادی، عبدالله (1372). تحریر تمهید القواعد، قم: انتشارات الزّهراء. 
 3. آملی، حسن‌زاده، حسن (1364). هزار یک نکته، قم: چاپخانۀ صبح امروز، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
 4. آملی، سید حیدربن علی (1361). جامعالاسرار به انضمام رساله نقد النقود فی معرفه الوجود، تصحیح و تعلیق کُربن و عثمان اسماعیل، ترجمۀ سید جواد طباطبایی، چ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
 5. ابن‌العربی، محی‌الدّین (1418 ق). الفتوحات المکّیّه فی معرفه الاسرار المالکیه و الملکیه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
. 6 ابن العربی، محیی‌الدّین (1376). شجره الکون، تهران: انتشارات طریق کمال.
 7. ـــــــــــــــــــــــ (1989). رحمه من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن، به کوشش محمود محمود غراب، بیروت: مطبعه نضر.
 8. ـــــــــــــــــــــــ (1366). فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، تهران: انتشارات الزهراء.
9. ـــــــــــــــــــــــ (1368). تفسیر القرآن الکریم (منسوب به ابنعربی)، تحقیق مصطفی
غالب، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
10. ــــــــــــــــــــــ (1384)، مواقع النجوم، قاهره – مصر: مکتبه و مطبعه محمد علی صبیح و اولاده
11. ابن عربی، محمد بن علی (560-638)، التنزلات الموصلیة، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)
12. امین صادقی، محمد (1384). آموزه‌های عرفانی از منظر امام علی، قم: بوستان کتاب.
13. بابایی، علی اکبر (1386). مکاتب تفسیری، قم: انتشارات سمت ـ چاپ زیتون.
14.حسینی کوهساری، سید اسحاق (1389). مبانی تفسیر عرفانی، قم: انتشارات زائر.
15. جامی، نورالدین عبدالرحمن (1373). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح محمود عابدی، چ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
16. جهانگیری، محسن (1367). محیالدین ابنعربی چهرۀ برجستۀ عرفان اسلامی: دانشگاه تهران.
17. خمینی، سید روح‌الله (1410 ق). تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.  
 18. ذهبی، محمد حسین (1369 ق). التفسیر و المفسرون، بیروت: دارالکتب الحدیث.
19. شعرانی، عبدالوهاب (بی‌تا). الیواقیت و الجواهر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
 20. شیروانی، علی (1377). دین عرفانی و عرفان دینی، قم: انتشارات دارالفکر.
 21. صدوق، محمدبن علی (بی‌تا). التوحید، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، تهران: مکتبه الصدوق.
22. طباطبایی، سید محمد حسین (1378)، تفسیر المیزان، قم: نشر جامعۀ مدرسین.
23. قیصری، داوود (1375). شرح فصوص الحکم، تحقیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، چ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
24. کاشانی، عبدالرزاق (1370). شرح فصوص الحکم، قم: بیدار.
 25. مطهری، مرتضی (بی‌تا). آشنایی با علوم اسلامی (کلام و عرفان)، تهران: صدرا.
26. نصر، سید حسین (1361). سه حکیم مسلمان، ترجمۀ احمد آرام، تهران: بی‌نا.