استقلال ذاتی یا عدم استقلال ذاتی اخلاق از دین، بررسی دیدگاه کانت و علامه طباطبائی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی؛ دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استادیار گروه فلسفه، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

در جستار پیش‌رو در صددیم با تبیین استقلال ذاتی اخلاق، رابطۀ آن را با دین بیان و با بررسی آموزه‌های اخلاقی کانت و علامه طباطبایی موضع این دو اندیشمند را در ذیل این مسئله بیان کنیم. مبحث اخلاق و ارتباط آن با دین ارتباط وثیقی با مبحث ارزش‌شناسی گزاره‌های اخلاقی و کارکرد عقل عملی دارد. لذا بحث در باب یکی بدون پرداختن به دیگری عقیم خواهد بود. در این جستار نیز پس از تبیین کوتاهی پیرامون موضع و ساختارهای اساسی معرفت‌شناسی کانت و علامه طباطبایی دربارۀ احکام اخلاقی، مهم‌ترین دیدگاه‌های این دو اندیشمند در بحث استقلال اخلاق از دین بررسی خواهد شد. در ادامه با بیان محورهای اشتراک و افتراق این دو اندیشمند، نشان داده می‌شود که بسته به معنای ذاتی در احکام اخلاقی، می‌توان این دو را قائل به استقلال ذاتی اخلاق از دین دانست، زیرا هر دو اندیشمند برآن هستند که عقل عملی با معیارهای عقلانی خود می‌تواند خوبی و بدی اعمال را تشخیص دهد؛ در عین حال عقل به‌منزلۀ منبع اصلی شناخت احکام ارزشی، گاه به نقش تکمیل‌گر دین نیز محتاج است. در پایان به چند کاستی در دیدگاه کانت اشاره شده که دیدگاه علامه طباطبایی مصون از آنهاست.

کلیدواژه‌ها


  1.  ابن‌سینا (1339). الاشارات و التنبیهات، به اهتمام محمود شهابی، تهران: دانشگاه تهران.
  2.  ارسطو (1366). دربارۀ نفس، ترجمه و تعلیق: علیمراد داوودی، تهران: انتشارت حکمت.
  3.  جوادی‌ آملی، عبدالله (1375). فلسفۀ حقوق بشر، قم: مرکز نشر اسراء.
  4.  حائری ‌یزدی، مهدی (1384). کاوش‌های عقل عملی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
  5.  سالیوان، راجر (1380). اخلاق در فلسفة کانت، ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
  6.  سبحانی، جعفر (1370). جبر و اختیار، نگارش علی ربانی‌ گلپایگانی، قم: مؤسسۀ تحقیقاتی سیدالشهداء.
  7. ــــــــــــــــ (1368). حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، نگارش: علی ربانی‌ گلپایگانی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  8.  فارابی (1405 ق). فصوص الحکم، تحقیق: محمد حسن آل‌یاسین، قم: بیدار.
  9.  فروغی، محمد علی (1344). سیر حکمت در اروپا، جلد 2، تهران: انتشارات زوار.
  10.  صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1384). جایگاه انسان در اندیشۀ کانت، تهران: ققنوس.
  11.  ــــــــــــــــــــــــ (1368). فلسفۀ اخلاق در تفکر غرب، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  12.  طباطبایی، محمد حسین (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم، چ ششم، قم: صدرا.
  13.  ــــــــــــــــ (1362). «اعتباریات»، در رسائل سبعه، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  14.  ــــــــــــــــ (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.

15. ــــــــــــــــ )1396(. بررسی‌های اسلامی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: دارالتبلیغ اسلامی قم.

16. غروی‌الاصفهانی، محمد حسین (1374). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، اصفهان: انتشارات مهدوی.

17. کاپلستون، فردریک (1375). تاریخ فلسفه از ولف تا کانت، جلد 6، ترجمۀ اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، تهران: سروش.

18. کانت، ایمانوئل (1384). درس‌های فلسفة اخلاق، ترجمة منوچهر صانعی، تهران: نقش و نگار.

19. ــــــــــــــــ (1369). بنیاد مابعدالطبیعة اخلاق، ترجمۀ حمید عنایت و علی قیصری، تهران: خوارزمی.

20. ــــــــــــــــ (1385). نقد عقل عملی، ترجمة انشاالله رحمتی، تهران: انتشارات نورالثقلین.

21. ــــــــــــــــ (1377). نقد قوّة حکم، ترجمة عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.

22. ــــــــــــــــ (1381). دین در محدودة عقل تنها، ترجمۀ منوچهر صانعی، تهران: نقش و نگار.

23. کرنر، اشتفان (1380). فلسفۀ کانت، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.

24. مصباح‌ یزدی، محمد تقی (1380). فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش: احمد حسین شریفی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.

25. مطهری، مرتضی (1369). فسلفۀ اخلاق، تهران: صدرا.

26. معلمی، حسن (1380). مبانی اخلاق در فلسفۀ غرب و فلسفۀ اسلامی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.

27. محمدرضایی، محمد (1379). تبیین و نقد فلسفة اخلاق کانت، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

28. نقیب‌زاده، میرعبدالحسین (1375). درآمدی به فلسفه، چ سوم، تهران: کتابخانة طهوری.

 .29  Johnson, Robert and Cureton, Adam, "Kant's Moral Philosophy", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), forthcoming URL.