پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی علوم طبیعی نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفۀ دین؛ مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

چکیده

رویکرد پوزیتیویستی در علوم طبیعی جدید اعتقاد دارد که روش علوم طبیعی منحصر به تجربه است. این رویکرد در طول سده‌های اخیر با پذیرش عام مواجه بود، به‌گونه‌ای که پیشرفتِ علوم طبیعی مدیون آن قلمداد شد. به چالش کشیده شدن این نگاه در نیمۀ دوم سدۀ بیستم؛ برخی فلاسفۀ علم و نیز دانشمندان علوم اجتماعی را واداشت با مطرح کردن نقش پیش‌فرض‌ها اعم از پیش‌فرض‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و روش‌شناختی و نیز برخی عوامل جامعه‌شناختی و روان‌شناختی؛ انحصار روش علوم طبیعی را دستکم در برخی مراحل علم طبیعی بشکنند. در مقالۀ حاضر تلاش می‌کنیم ضمن تبیین برخی پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی علوم طبیعی جدید و مقایسۀ آن با پیش‌فرض‌هایی مطرح در علوم طبیعی ماقبل مدرن، نشان دهیم که با وجود برخی مبانی معرفت‌شناختی مشترک؛ میان علوم طبیعی جدید و قدیم، تفاوت‌های مبنایی وجود دارد که بر اساس آن نمی‌توان علوم جدید را تداوم طبیعیات قدیم دانست و الگوی جدید علوم طبیعی با رویکردی ماده‌گرایانه و یک‌بعدی، ضمن محروم کردن خود از دستیابی به برخی حقایق، علوم طبیعی را در جایگاه شایستۀ خود قرار نداده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابرامی، هوشنگ (1356). شناختی از دانش‌شناسی، تهران: انجمن کتابداران ایران.
  2. باربور، ایان (1392). دین و علم، ترجمۀ پیروز فطورچی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
  3. برت، ادوین آرتور (1369). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین، ترجمۀ عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  4. بکار، عثمان (1381). طبقه‌بندی علوم از نظر حکمای مسلمان، ترجمۀ جواد قاسمی، مشهد: آستان قدس.
  5. بوکهارت، تیتوس(1388). جهان‌شناسی سنتی و علم جدید، ترجمۀ حسن آذرکار، تهران: حکمت.
  6. پاپکین، ریچارد (1375). متافیزیک و فلسفۀ معاصر، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
  7. پترسون، مایکل و همکاران (1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی، تهران: طرح نو.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1386). منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، چ دوم، قم: اسراء.
  9. جهانگیری، محسن (1385)، احوال و آثار و آرای فرانسیس بیکن، چ سوم: انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. چالمرز،‌ آلن. اف (1377). چیستی علم، ترجمۀ سعید زیباکلام، تهران: سمت.
  11. حلبی، علی‌اصغر (1360). گزیدۀ متن رسائل اخوان‌الصفا و خلان‌الوفا، تهران: زوار.
  12. داوودی، مهدی (1371). تأثیر آرای فرانسیس بیکن و آگوست کنت بر رده‌بندی دهدهی دیویی، فصلنامۀ پیام کتابخانه، سال دوم، شمارۀ دوم: 96 - 101.
  13. سروش، عبدالکریم (1375). تفرج صنع، چ چهارم، تهران: صراط.
  14. شریف، میان محمد (1370). تاریخ فلسفه در اسلام، جلد 3، ترجمۀ نصرالله پورجوادی، تهران: نشر دانشگاهی.
  15. طباطبایی، سید محمدحسین (1359). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. ــــــــــــــــــــــــــ (1417 ق).‌ المیزان فی‌تفسیر القرآن، چ پنجم: دفتر انتشارات اسلامی.‌
  17. فولکیه، پل (1366). فلسفۀ عمومی، ترجمۀ یحیی مهدوی، چ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
  18. کاپلستون، فردریک (1387). تاریخ فلسفه، جلد 5، ترجمۀ جلال‌الدین اعلم، چ پنجم، تهران: سروش.
  19. ـــــــــــــــــــــــــــ (1380). تاریخ فلسفه، جلد 4، ترجمۀ غلامرضا اعوانی، تهران: سروش.
  20. گلشنی، مهدی (1377).‌ از علم دینی تا علم سکولار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  21. ــــــــــــــ (1387). آیا علم می‌تواند دین را نادیده بگیرد؟ ترجمۀ بتول نجفی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
  22. ـــــــــــــ (1380). تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر، تهران: فرزان روز.
  23. گنون،‌ رنه (1361). سیطرۀ کمیّت و علایم آخرزمان، ترجمۀ علیمحمد کاردان، تهران: نشر دانشگاهی.
  24. مارکوزه، هربرت (1388). انسان تک‌ساحتی، ترجمۀ محسن مؤیدی، چ پنجم، تهران: امیرکبیر.
  25. مان، مارگارت (1351). اصول فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی، ترجمۀ هوشنگ ابرامی، تهران: فرانکلین.
  26. محقق، مهدی (1378). الدراسه التحلیلیه لکتاب الطب الروحانی، تهران: دانشگاه تهران.
  27. مصباح، محمد تقی (1374). آموزش فلسفه،‌ جلد 1،‌ چ هفتم: سازمان تبلیغات اسلامی.
  28. مطهری،‌ مرتضی (1380). مجموعه ‌آثار جلد 1:‌ صدرا.
  29. نلینو، کرلو آلفونسو (1349). تاریخ نجوم اسلامی، ترجمۀ احمد آرام، تهران: بهمن.
  30. وسل، ژیوا (1368). دایرة‌المعارف‌های فارسی، ترجمۀ محمد علی امیرمعزی، تهران: توس.
    1. Whitehead, A.N (1975), Science and The Modern World, Fontana Books.
    2. Trigg, Roger(1998), Rationality and Religion: Does Faith Need Reason?; Oxford, Blackwell.
مجله علمی
دوره 15، شماره 1
فروردین 1397
صفحه 227-250

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار