بررسی تطبیقی برهان وجودشناختی بر اساس تقریر آنسلم و نراقی و خاستگاه معرفت‌شناختی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

رشتة کلام امامیه، دانشکدة علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

برهان وجودی آنسلم از براهین بحث‌انگیز اثبات وجود خداوند است که مورد توجه فیلسوفان غربی و اندیشمندان اسلامی واقع شده است. در این پژوهش، با تلاش برای نسبت‌سنجی میان تقاریر ارائه‌شده در غرب و میان مسلمانان، اولین تقریر منسجم از هر دو گروه، یعنی آنسلم و نراقی، با یک‌دیگر مقایسه شد و مشابهتی تام در هر دو تقریر یافت شد. تلقی از خداوند در مقام موجودی که بزرگ‌تر و برتر از او نمی‌توان تصور کرد نقطة عزیمت صورت‌بندی این برهان است و مورد پذیرش نراقی نیز قرار گرفته است. پژوهش در جست‌وجوی مبنای مشترک معرفتی میان دو اندیشمند، که منتج به مشابهت‌ تقاریر شده، نشان داد وجود خداوند برای هر دو و به شکل پیشینی به منزلة حقیقتی ثابت و تردیدناپذیر بوده و قبول همین معرفت فطری به خداوند در تثبیت مقدمة برهان نقش کلیدی داشته است. بنابراین، می‌توان پاره‌ای از اشکالات افرادی همچون گونیلو را ناشی از بی‌توجهی به خاستگاه معرفتی این برهان دانست و بدان پاسخ داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادواردز، پل و بورچرت، دونالد (1399ش). دانشنامة فلسفة دین. مترجم و مؤلف و تدوین‌گر: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
افضلی، علی (1392). بررسی دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی دربارة برهان وجودی. حکمت معاصر. 4، ش 2، 1 ـ 19.
ـــــــــــ (1395). فارابی، نراقی، و غروی، مبتکران «برهان وجودی» در حکمت اسلامی. جاویدان خرد. 13، ش 29، 5 ـ 28.
ـــــــــــ (1400). برهان وجودی در فلسفة غرب و فلسفة اسلامی. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
آنسلم قدیس (۱۳۸۶). پروسلوگیون. مترجم: افسانه نجاتی. پیشگفتار: مصطفی ملکیان. تهران: قصیده‌سرا.
پترسون، مایکل و همکاران (1379). عقل و اعتقاد دینی. مترجمان: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
پلانتینگا، آلوین (1376ش). فلسفة دین «خدا، اختیار، و شر». مترجم: محمد سعیدی‌مهر. قم: طه.
پلانتینگا، آلوین و همکاران (1380). جستارهایی در فلسفة دین. مترجم: مرتضی فتحی‌زاده. قم: اشراق.
جعفری، محمدتقی (1362). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی. بی‌جا: اسلامی. ج 14.
ــــــــــــــــــ (1366). مجموعه مقالات. بی‌جا: حافظ.
جوادی آملی، عبدالله (1377). آموزگار جاوید. یادنامة آیت‌الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی. قم: مرصاد.
ــــــــــــــــــــ (1400). تبیین براهین اثبات خدا. تحقیق: حمید پارسانیا. قم: اسراء.
ژیلسون، اتین (1366). روح فلسفة قرون وسطی. مترجم: علی‌مراد داوودی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
غروی اصفهانی، محمد حسین (بی تا). تحفة الحکیم. موسسه آل البیت.
فارابی، ابونصر (1349). الدعاوی القلبیّه. هند (حیدرآباد): مجلس دائره المعارف العثمانیّه.
کاپلستون، فردریک (1380). تاریخ فلسفة غرب. مترجم: غلام‌رضا اعوانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ج ۴.
کانت، ایمانوئل (1362). سنجش خرد محض. مترجم: ادیب سلطانی. تهران: امیرکبیر.
مائور، آرماند (1374). آنسلم و برهان وجودی. مترجم: علی حقی. مشهد: دانشکدة الهیات و معارف اسلامی.
مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار استاد شهید مطهری (ج 4: توحید). تهران: صدرا.
ملکیان، مصطفی (1379). تاریخ فلسفة غرب (مجموعه درس‌های استاد ملکیان). بی‌‌جا: نشر پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
نراقی، محمدمهدی (1369). انیس الموحدین. تصحیح و پانوشت: قاضی طباطبایی. مقدمه: حسن حسن‌زادة آملی. تهران: الزهراء.
ـــــــــــــــ (1423). جامع الافکار و ناقد الانظار فی اثبات الواجب تعالی. مصحح: مجید هادی‌زاده. تهران: حکمت.
هیک، جان (1382ش). اثبات وجود خداوند. مترجم: عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Afzali, A. (2021). Ontological argument in Western and Islamic philosophy. second edition. Tehran: Research Institute of Hikmat and Philosophy of Iran. (in Persian)
------------. (2013). Surveying Javadi Amoli’s View on the Ontological Argument. Contemporary Wisdom, 4(2), 1-19. (in Persian)
------------. (2016). Fārābī, Narāghī and Gharavī, the founders of Ontological Argument in Islamic Philosophy. Sophia Perennis, 13(29), 5-28. (in Persian)
Copleston, F. (2001). A History of Philosophy. Translation: Gholamreza Aavani. Tehran: Scientific and cultural publications. (in Persian)
Edwards, P. & Borchert, D. (2019). Encyclopedia of Philosophy of Religion. Translation & Compilation & Editing: Enshallah Rahmati. Tehran: Sofia. (in Persian)
Farabi, AN. (1930). Heartfelt lawsuits. India (Hyderabad): Majlis of the Ottoman Encyclopaedia. (in Arabic)
Gharavi Isfahani, MM. (No date). Tuhfat alhakim.
 Al-AlBayt Foundation. (in Persian)
Gilson, E. (1987). The spirit of medieval philosophy. Translation: Alimarad Davoudi. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. (in Persian)
Hick, J. (2012). Proof of the existence of God. Translation: Abd al-Rahim Tashteh. Tehran: Farhang Islamic Publishing House. (in Persian)
---------. (1964). The Existence of God. NewYork: Macmillan.
Jafari, MT. (1983). Interpretation and criticism of Masnavi. Misplaced: Islamic. Vol. 14. (in Persian)
------------. (1987). Researches. Misplaced: Hafez. (in Persian)
Javadi Amoli, A. (1998). Eternal Teacher. Memoir of Grand Ayatollah Haj Mirza Hashem Amoli. Qom: Mersad. (in Persian)
---------------------. (2021). Explaining the proofs of God. Research: Hamid Parsania. Qom: Asra. (in Persian)
Kant, I. (1983). Measuring pure wisdom. Translation: Adib Soltani. Tehran: Amir-Kabir. (in Persian)
--------. (1966). Critique Of Pure Reason. USA: Doubleday & Company.
Malikian, M. (2000). The History of Western Philosophy (a collection of lessons by Professor Malekian). Misplaced: Publishing House and University Research Institute. (in Persian)
Mauer, A. (1995). Anselm and the ontological argument. Translation: Ali Haghi. Mashhad: Faculty of Theology and Islamic Studies. (in Persian)
Motahari, M. (2004). A collection of works by master Shahid Motahari. Tehran: sadra. (in Persian)
Naraghi, MM. (1990). Anis Al-Mohaddin. 2nd edition. Correction and Footnote: Qazi Tabatabai. Introduction: Hassan Hassanzadeh Amoli. Tehran: Al-Zahra. (in Persian)
Naraghi, MM. (2002). A comprehensive thinker and a critical critic of Al-Wajib al-Taalah. Correction: Majid Hadizadeh. Tehran: Hikmat. (in Arabic)
Peterson, M. et al. (2000). Reason and religious belief. Translation: Ahmad Naraghi & Ibrahim Soltani. Tehran: New design. (in Persian)
Plantinga, A. & others. (2001). Essays in the philosophy of religion. (Translation: Morteza Fathizadeh). Qom: Ishraq. (in Persian)
Plantinga, A. (1997). Philosophy of religion “God, free will and evil”. Translation: Mohammad Saeedi-Mehr. Qom: Taha. (in Persian)
---------------. (1965). The Ontological Argument from St. Anselm to Contemporary Philosophers. NewYork: Anchor Books.
Saint Anselm (2007). Proslogion. Translation: Afsaneh Nejati. Foreword: Mostafa Malikian. Tehran: Ghaside sara. (in Persian)