گونه‌شناسی و بررسی نقادانة تعاریف علامه طباطبایی از دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه کلام و فلسفة دین، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

10.22059/jpht.2024.366322.1005994

چکیده

تعریف دین از مسائل مبنایی است که حل مسائل دین‌شناسی متوقف بر آن است. علامه طباطبایی از برجسته‌ترین دین‌شناسان معاصر است که تعاریف متعددی برای دین مطرح کرده است. با توجه به اهمیت تعریف صحیح دین در مباحث دین‌شناسی از یک سو و عمیق بودن آرای دین‌شناسانة علامه طباطبایی از سوی دیگر، ضرورت دارد تعاریف متعددی که ایشان برای دین مطرح کرده گونه‌شناسی شود و به ‌صورتِ منسجم و جامع ارائه و بررسی شود. از این‌ رو، در این مقاله از روش توصیفی و تحلیلی بهره برده‌ایم و با مراجعه به آثار علامه طباطبایی به جمع‌آوری تعاریف دین پرداخته‌ایم. سپس آن‌ها را گونه‌شناسی و بررسی کرده‌ایم. ایشان گونه‌های مختلفی از تعاریف دین را بر اساس گسترة شمول واژة دین، نوع نگرش به دین، و متعلقات دین مطرح کرده است. همچنین وی برخی تعاریف طبیعت‌گرایانه از دین را مطرح و نقد کرده است. در نقد تعاریف علامه طباطبایی از دین به مواردی مانند مانع اغیار نبودن تعریف عام دین، ناظر بودن تعریف درون‌گرایانه به تدین و نه دین، جامع افراد و مانع اغیار نبودن تعریف جامعه‌شناختی، و نقد اشکال علامه طباطبایی به تعریف دین به عرفان اشاره می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلستون، ویلیم پی و مک اینتایر، آلسدر و آدامز، ربرت ام و کوئین، فیلیپ ال و نینیان، اسمارت (۱۳۹۹). دانشنامۀ فلسفة دین. ویراستۀ پل ادواردز و دونالد ام. بورچرت. ترجمه و تألیف و تدوین: ان‌شاء‌الله رحمتی. تهران: سوفیا.
تالیا فرّو، چارلز (۱۳۸۲). فلسفۀ دین در قرن بیستم. مترجم: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
توکلی، صباح و اسفندیاری، سیمین (1393). تبیین چیستی و چرایی دین وحیانی در اندیشة علامه طباطبایی. اشارات، سال اول، شمارة ۲، ۶۷ ـ ۸۳.
پترسون، مایکل و دیگران (۱۳۷۶). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
جلیند، محمدسید (1999). الاستشراق و التبشیر. قاهره: دار قباء.
شجاعی‌زند، علی‌رضا (1388). جامعه‌شناسی دین.  تهران: نی. ج 1 (دربارۀ موضوع).
طباطبایی، محمدحسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چ 5. قم: مکتبه النشر الاسلامی.
ــــــــــــــــــــ (۱۳۸۷). تعالیم اسلام. محقق: هادی خسروشاهی. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــ (۱۳۸۸ الف). قرآن در اسلام. چ 3. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــ (۱۳۸۸ ب). شیعه در اسلام. چ 5. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
ــــــــــــــــــــ (۱۳۸۸ ج). بررسی‌های اسلامی. چ 2. قم: مؤسسة بوستان کتاب. ج 1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380). قلمرو دین. در نرم‌افزار مجموعه سخنرانی‌ها در کانون گفتمان دینی.
ــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۲). رابطة علم و دین. قم: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
همیلتون، ملکم (۱۳۸۷). جامعه‌شناسی دین. مترجم: محسن ثلاثی. تهران: ثالث.
Alston, W. P & MacIntyre, A & Robert, A& Quinn, F&Ninian, S. (2019). Encyclopedia of Philosophy of Religion. edited by Paul Edwards and Donald M. Borchert. translated, authored and edited by Insha Allah Rahmati. Tehran: Sofia Publishing House. (in Persian)
Hamilton, M. (2008). Sociology of Religion. translated by Mohsen Talasi. Tehran: Thaleth Publishing . (in Persian)
Jalind, M.S. (1999). Al-Isthraq wa al-Tabashir. Cairo: Dar Quba. (in Arabic)
Misbah Yazdi, M.T. (2010). The Realm of Religion. in software for the collection of lectures in the center of religious discourse. (in Persian)
------------------------. (2012). The relationship between science and religion. Qom: Publications of Imam Khomeini Educational and Research Institute. (in Persian)
Peterson, M. et al. (1997). Religious reason and belief. translated by Ahmad Naraghi and Ebrahim Soltani. Tehran: Tarh noo. (in Persian)
Shojaizand, A.R. (2008). Sociology of Religion. Tehran: Ney Publishing. Vol. 1 (about the topic). (in Persian)
Tabatabai, M.H. (1996). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. 5th edition. Qom: Al-Nashar al-Islami School. (in Arabic)
-----------------. (2008) Qur'an in Islam. 3rd edition. Qom: Bostan Kitab Institute. (in Persian)
----------------. (2008) Shia in Islam. 5th edition. Qom: Bostan Kitab Institute. (in Persian)
----------------. (2008). Islamic studies.. Qom: Bostan Kitab Institute. (in Persian)
---------------. (2008). Islamic Teachings. researcher: Hadi Khosrowshahi. Qom: Bostan Kitab Institute. (in Persian)
Talia Ferro, Ch. (2003). Philosophy of Religion in the 20th Century. translated by Insha Allah Rahmati. Tehran: Sohrvardi Research and Publishing Office. (in Persian)
Tawakli, S. & Esfandiari, S ) .2014). Explaining the nature and why of revealed religion in the thought of Allameh Tabatabai. Asharat, first year, No. 2, 67-83. (in Persian)