حضور قیومی خدا در جهان از منظر ابن سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی رشتة فلسفة تطبیقی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22059/jpht.2024.361362.1005985

چکیده

یکی از صفات الهی صفت حاضر بودن خدا در جهان است. حضور خدا را به معانی مختلفی می‌توان فهمید. یکی از این معانی حضور قیومی خدا به معنای فاعلیت عام وی نسبت به جهان است. طبق این معنا خدا علت موجده و مبقیة جهان هستی است. ابن‌سینا به علت فاعلی از میان علل اربعه جایگاه ویژه‌ای می‌بخشد و معنای علیت فاعلی را از علیت تحریکی به علیت هستی‌بخش ترقی می‌دهد. او با دو تقریر، که بی‌ارتباط با یک‌دیگر نیستند، به تبیین علیت فاعلی خدا نسبت به جهان اقدام می‌کند. این دو تبیین را می‌توان «وجودبخشی خدا به ماهیات» و «وجوب‌بخشی خدا به ماهیات» نام نهاد. در این مقاله، با مراجعه به آثار ابن‌سینا به روش کتابخانه‌ای و استفاده از روش تحلیلی در مقام نگارش، پس از توضیح این دو تبیین، رابطة آن‌ها نیز توضیح داده شده و نهایتاً با توجه به ساختار طبقاتی مخلوقات از نظر ابن‌سینا نوعی حضور قیومی تشکیکی و دارای مراتب از نظام فلسفی او به دست آمده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آزادگان، ابراهیم و خوشنویس، یاسر (۱۳۹۸). انسان و خدای محجوب. مؤسسة انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف.
‏‫ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (۱۳۸۰). قواعد کلی فلسفی در فلسفة اسلامی. وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
‏‫ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۴۰۴الف‌). التعلیقات (ابن‌سینا). عبدالرحمن بدوی. مکتب الإعلام الإسلامی. مرکز النشر.
‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۴ب‌). الشفاء. سلیمان دنیا، سعید زاید، جورج شحاته قنواتی، ابراهیم بیومی مدکور، و محمد یوسف موسی. الهیئه العامه لشؤون المطابع الأمیریة | مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۴ج‌). الشفاء (الطبیعیات). عبدالله محمد اسماعیل، سعید زاید، محمود محمد قاسم، ابراهیم بیومی مدکور، و عبدالحلیم منتصر. دار الکاتب العربی | کتابخانة عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
‏‫ــــــــــــــــــــــــ۱۴۰۴د‌). الشفاء: المنطق. احمد فؤاد اهوانی، طه حسین، سعید زاید، ابوالعلاء عفیفی، و ابراهیم بیومی مدکور. مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی(ره) | مکتبه آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
‏‫ــــــــــــــــــــــــ۱۳۷۱). المباحثات. محسن بیدارفر. بیدار.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۶۳). المبدأ و المعاد (ابن‌سینا). مهدی محقق و عبدالله نورانی. مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک گیل.
‏‫ــــــــــــــــــــــــالنجاه. محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران. مؤسسة انتشارات و چاپ.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۳). دانشنامة علائی (الهیات). محمد معین و محمد معین. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی | دانشگاه بوعلی سینا.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۹۸۰). عیون الحکمه. عبدالرحمن بدوی. دار القلم | وکاله المطبوعات.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۷۵). الاشارات و التنبیهات. نشر البلاغه.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۹۷۸). کتاب الإنصاف. وکاله المطبوعات.
‏‫احمد علی، رجاء (۲۰۱۰). الله و العالم فی فلسفة ابن‌سینا. بیروت: التنویر.
‏‫ارسطو (بی‌تا). سماع طبیعی. مترجم: محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
‏‫ایزوتسو، توشی هیکو (۱۳۵۹). بنیاد حکمت سبزواری. مترجم: سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: دانشگاه تهران.
پترسون، مایکل و همکاران (1379). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
‏‫جانسنس، جولیس (۱۳۹۷). خلقت و فیض از منظر ابن‌سینا. مترجم: موسی ملایری. الهیات، شمارة 1.
‏‫جندقیان، محمدمهدی و اکبری، رضا (۱۴۰۰). الاهیات «اولویت»: تحلیل دیدگاه ابوالحسین بصری در مسئلة «خدا و جهان». جستارهای فلسفة دین، جلد 22، شمارة 10، 43 ـ 65.
‏‫حائری یزدی، مهدی (۱۳۶۱). ‏هرم هستی. مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی. انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
‏‫ساجدی، علی‌محمد و رستمی، یدالله (۱۳۹۱). رابطة خدا با جهان در اندیشة ارسطو و ابن‌سینا. آینة معرفت، جلد 32، شمارة 10، 105 ـ 131.
‏‫صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه. علی بن عبدالله زنوزی، هادی بن مهدی سبزواری، محمدحسین طباطبایی، محمد بن معصوم علی مدرس زنجانی، و محمدرضا محشی‌مظفر. دار احیاء التراث‏.
‏‫طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۷). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
‏‫‏‫ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۶). نهایه الحکمه. جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
‏‫غزالی، محمد بن محمد (۱۳۸۲). تهافت الفلاسفه. سلیمان دنیا. شمس تبریزی.
Levine, M. Ph. (1994). Pantheism: A Non-theistic Concept of Deity. Routledge.