مواجهة قرآن با انحصارگرایی یهود و نصاری و بررسی دلالت آن بر حجیت ادیان توحیدی پس از ظهور اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدة الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری رشتة کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22059/jpht.2024.373317.1006032

چکیده

«انحصارگرایی» یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین رویکردهای موجود نسبت به حجیت ادیان است که بر اساس آن در هر زمان تنها یک دین می‌تواند هدایت و سعادت پیروان خود را تضمین کند. در مقابل، تکثرگرایان در دوره‌های متأخر بر این باورند که این نظریه نمی‌تواند منظومة هدایت الهی را به بهترین وجه توجیه کند. جدا از تحلیل عقلی دلایل انحصارگرایان و تکثرگرایان، تبیین نظر ادیان دربارة این مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با توجه به اینکه اسلام آخرین دین الهی است تبیین نظرگاه آن در این مسئله بسیار مهم است. در این تحقیق تلاش شده است با بررسی آیاتی که به انحصارطلبی یهودیان و مسیحیان نظر دارد به ملازمة آن با انحصارگرایی اسلام توجه شود و در آخر به این نتیجه می‌رسد که اساساً میان نفی انحصارگرایی ادیان دیگر و نفی انحصارگرایی اسلام تلازمی وجود ندارد و باید برای اثبات یا نفی آن به ادلة دیگر مراجعه کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد (۱۴۱9 ق). تفسیر القرآن العظیم. ریاض: مکتبه نزار مصطفی الباز.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی و مهدی، عبد الرزاق (1422 ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
اعرافی، علی‌رضا (1396) قلمرو دین و گسترة شریعت. قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
آلوسی، محمود بن عبدالله (۱۴۱5 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
آمدی، علی بن محمد و مکتب البحوث و الدراسات (۱۴۲۴). الإحکام فی أصول الأحکام. بیروت: دار الفکر.
بحرانی، هاشم بن سلیمان (۱۴۱۵ ق). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه البعثه.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پترسون، مایکل و همکاران (1379). عقل و اعتقاد دینی. تهران: طرح نو.
تستری، سهل بن عبدالله (۱۴۲۳ ق). تفسیر التستری. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ثعلبی، احمد بن محمد (۱۴۲۲ ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1387) دین‌شناسی. قم: اسراء
ـــــــــــــــــــ (1396) تسنیم. قم: اسراء.
خلیل بن احمد؛ آل‌عصفور. (۱۴۰۹). العین. قم: مؤسسة دار الهجرة
رضا، محمدرشید (1414). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار. بیروت: دارالمعرفه.
زمخشری، محمود بن عمر (۱۴۰۷). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۳۸۵). پلورالیزم دینی یا کثرت‌گرایی. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سلطان علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر (۱۴۰۸). بیان السعاده فی مقامات العباده. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
سمرقندی، نصر بن محمد و عمروی، عمر (۱۴۱۶). تفسیر السمرقندی. بیروت: دار الفکر.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد؛ و آل یاسین، محمد حسن. (۱۴۱۴). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب
صادقی تهرانی، محمد (۱۴۰۶). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. قم: فرهنگ اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانی، سلیمان بن احمد (۲۰۰۸ م). التفسیر الکبیر. اربد. اردن: دار الکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان. ایران: ناصرخسرو.
ـــــــــــــــــــــ (۱۴۱۲). تفسیر جوامع الجامع. قم: حوزة علمیة قم. مرکز مدیریت.
طبری، محمد بن جریر (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری). بیروت: دار المعرفه.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر و مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی (۱۴۲۰). التفسیر الکبیر. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضل‌‌‌الله، محمدحسین (۱۴۱۹). من وحی القرآن. بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر و التوزیع.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (۱۴۱۵). تفسیر الصافی. تهران: مکتبه الصدر.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (۲۰۰۰). لطائف الإشارات. قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
قونوی، اسماعیل بن محمد (۱۴۲۲). حاشیه القونوی علی تفسیر الإمام البیضاوی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ماتریدی، محمد بن محمد (۱۴۲۶). تأویلات أهل السنه (تفسیر الماتریدی). بیروت: دار الکتب العلمیه.
مغنیه، محمدجواد (۱۴۲۴). التفسیر الکاشف. قم: دار الکتاب الإسلامی.
مقاتل بن سلیمان (۱۴۲۳). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
موحدی نجفی، محمدباقر. (۱۳۸۷). البرهان السدید فی الاجتهاد و التقلید. قم: دار التفسیر
The Holy Quran
Alousi, M. A. (1994 AH). Ruh Al-Ma'ani in Tafsir Al-Qur'an Al-Azeem and Al-Saba Al-Mathani. Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya. (in Persian)
Amadi, A. M. & the School of Research and Studies (2003). Al-Ahkam in Asul Al-Ahkam. Beirut: Dar al-Fakr. (in Persian)
Arafi, A.R. (2016). The Realm of Religion and the Scope of Sharia. Qom: Ishraq and Irfan Institute. (in Persian)
Bahrani, H. S. (1994 AH). Al-Barhan in Tafsir al-Qur'an. Qom: Al-Baath Institute. (in Persian)
Baidawi, A. O. (1997). Anwar al-Tanzil and Asrar al-Taawil. Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi. (in Persian)
Fadlullah, M.H. (1998). I am the revelation of the Qur'an. Beirut: Dar al-Malak for publishing and publishing. (in Persian)
Faiz Kashani, M. Sh. M. (1994). Tafsir Al-Safi. Tehran: Sadr School. (in Persian)
Fakhr Razi, M. O. & the research school of revival of the Arab heritage (1999). Al-Tafsir Al-Kabir. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi. (in Persian)
Ibn Abi Hatim, A.R. M. (1998). Tafsir of the Great Qur'an. Riyadh: Nizar Mustafa Elbaz School. (in Persian)
Ibn Jozi, A.R. A. & Mahdi, A.R. (2001). Zad al-Masir in the science of interpretation. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (in Persian)
Ibn Kathir, I. O. (1998). Tafsir of the Great Qur'an. Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya. (in Persian)
Javadi Amoli, A. (2008). Religion. Qom: Israa. (in Persian)
--------------------- (2016). Tasnim. Qom: Israa. (in Persian)
Khalil bin Ahmad; Al Asfour (1998). Al Ain. Qom: Institute of Migration (in Persian)
Makarem Shirazi, N. (1992). Dar al-Katb al-Islamiyya
Matridi, M. M. (2005). Interpretations of Ahl al-Sunnah (Tafseer al-Matridi). Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya. (in Persian)
Mohadi Najafi, Mohammad Bagher. (2008). Al-Barhan al-Sadid in al-Ijtihad and al-Taqlid. Qom: Dar al-Tafsir
Mughniyeh, M.J. (2003). Al-Tafsir Al-Kashif. Qom: Dar al-Kitab al-Islami. (in Persian)
Muqatil ibn Suleiman (2002). Tafsir Muqatil bin Sulaiman. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi. (in Persian)
Peterson, M. et al. (2000). Reason and religious belief. Tehran: New design. (in Persian)
Qashiri, A.K. H. (2000). Lataef al-Ishhar. Cairo: Al-Masriyyah Al-Masriyyah Al-Kattab. (in Persian)
Qonavi, I. M. (2001). Al-Qunavi Ali's commentary on Imam al-Baydawi's commentary. Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya. (in Persian)
Reza, M.R. (1993). Tafsir al-Qur'an al-Hakim, famous for Tafsir Al-Manar. Beirut: Dar al-Mareh. (in Persian)
Sadeghi Tehrani, M. (1995). Al-Furqan in the interpretation of the Qur'an with the Qur'an and the Sunnah. Qom: Islamic culture. (in Persian)
Sahib bin Abad, Ismail bin Abad; and Al Yassin, Mohammad Hassan. (1414). Comprehensive in the language. Beirut: Alam al-Katb. (in Persian)
Samarkandi, N. M. & Amravi, O. (1993). Tafsir Al-Marqandi. Beirut: Dar al-Fakr. (in Persian)
Sobhani Tabrizi, J. (2006). Religious pluralism or pluralism. Qom: Institute of Imam Sadiq (peace be upon him). (in Persian)
Sultan Ali-Shah, S.M. H. (1987). The expression of happiness in worship officials. Beirut: Al-Alami Publishing House. (in Persian)
Tabarani, S. A. (2008). Al-Tafsir Al-Kabir. Arbad. Jordan: Dar al-Katab al-Tawsari. (in Persian)
Tabari, M. J. (1991). Jami al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an (Tafsir al-Tabari). Beirut: Dar al-Marafa. (in Persian)
Tabarsi, F. H. (1991). Tafsir of Jamaat al-Jama'i. Qom: Qom Seminary. Management center. (in Persian)
----------------- (1993). Majma al-Bayan. Iran: Nasser Khosrow. (in Persian)
Tabatabaei, M.H. (2011). Al-Mizan in Tafsir al-Qur'an. Beirut: Al-Alami Publishing House. (in Persian)
Testari, S. A. (2002). Tafsir al-Tastri. Beirut: Dar al-Katb al-Elamiya. (in Persian)
Thaalbi, A. M. (2001). Al-Kashf and Al-Bayan on Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi. (in Persian)
Tusi, M. H. (n.d.). Al-Tabyan in Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi. (in Persian)
Zamakhshari, M. O. (1986). Al-Kashaf. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (in Persian)