دیدگاه کانت در دفاع از دفاعیة مبتنی بر اختیار و تطبیق آن با مبانی انسان‌شناسی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه فلسفه و کلام، دانشکدة الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22059/jpht.2024.367999.1006005

چکیده

یکی از مهم‏ترین پاسخ‏ها به مسئلة شرّ اخلاقی دفاعیة مبتنی بر اختیار است که در معرض انتقادات جدی قرار دارد. عدم ملازمه بین اختیار و شرور اخلاقی و همچنین بی‏عدالتی در اعطای ظرفیت روحی به انسان‏ها در استفاده از اختیار خویش از جملة این انتقادات است که به‌ویژه در دوران معاصر متوجه دفاعیة مبتنی بر اختیار شده و پذیرش آن را با چالش مواجه کرده است. ایمانوئل کانت، فیلسوف آلمانی قرن هجدهم، نقش آزادی اراده در وقوع شرور اخلاقی را به گونه‏ای به تصویر می‏کشد که می‏توان پاسخ به این اشکالات را از مبانی وی در فلسفة اخلاق و همچنین آثار مستقلی که در این رابطه به رشتة تحریر درآورده استخراج کرد. تکامل اخلاقی نوع بشر در طول تاریخ با عنوان خیر عظیمی است که به اعتقاد کانت وقوع شرور اخلاقی راـ که نه از تمایلات حیوان‏گونة بشر بلکه صرفاً از آزادی ارادة او برخاسته‌ـ توجیه می‏کند. این مقاله با رویکردی توصیفی‌‌ـ تحلیلی و با بهره‏گیری از ترجمة آثار کانت و برخی از کانت‏پژوهان معاصر، پس از ارائة گزارشی از اندیشة کانت در مورد دفاعیة مبتنی بر اختیار، تطابق آن را با مبانی انسان‌شناسی اسلامی روشن می‌کند و نقاط ضعف و قوت دیدگاه کانت را ارائه می‏دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پترسون، مایکل و دیگران (1390). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
پلنتینجا، آلوین (1374). خدا، جهان‏های ممکن، و مسئلة شر (کلام فلسفی). مترجم: ابراهیم سلطانی و احمد نراقی. تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
تالیافروّ، چارلز (1382). فلسفة دین در قرن بیستم. مترجم: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
حلی، حسن بن یوسف (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
دهباشی، مهدی (1398). سرنوشت و آزادی از دیدگاه ملاصدرا. تهران: آیت اشراق.
روحانی راوری، مرتضی (1391). انسان‏شناسی در اندیشة کانت. تهران: امیرکبیر.
صدرالدین شیرازی، محمد (1366). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
صدوق، محمد (1395 ق). کمال الدین و تمام النعمه. تهران: اسلامیه.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). تفسیر المیزان. مترجم: سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فیض کاشانی، محمدمحسن (1406). الوافی. اصفهان: کتابخانة امام أمیر المؤمنین علی.
قدردان قراملکی، محمدحسن (1376). آفرینش کافر در قلمرو دین و خرد. کیهان اندیشه، د 76، 110 ـ 130.
_________________ (1380). خدا و مسئلة شر. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
کانت، ایمانوئل (1394). دین در محدودة عقل تنها. مترجم: منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: نقش و نگار.
مجتهدی، کریم (1386). افکار کانت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر (1413). بحارالانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1381). تقریرات فلسفه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
هاسپرز، جان (بی‏تا). فلسفة دین. گروه ترجمه و ویراستاری مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
هوفه، اتفرید (1392). قانون اخلاقی در درون من. مترجم: رضا مصیبی. تهران: نی.
Anderson-Gold, S. & Muchnik, P. (2010). Kant’s Anatomy of Evil. Cambridge: Cambridge University Press.
Huxford, G. (2020). Kant and Theodicy. London: Lexington Books.
Kant, I. (1996). Anthropology from a Pragmatic Point of View. Translated by Victor Lyle Dowdell. USA: Southern Illinois University Press.
--------- (2001). Lectures on the Philosophical Doctrine of Religion. Cambridge: Cambridge University Press.
--------- (2007). Conjectural Beginning of Human History. Cambridge: Cambridge University Press.
Leibniz, G. W. (2005). Theodicy. Translated by E. M. Huggard. Released online by The Project Gutenberg. London: Routledge & Kegan Paul.
Mackie, J. L. (1982). The Miracle of Theism. New York: Oxford University Press.
Pailin, D. A. (1986). Groundwork of Philosophy of Religion. London: Epworth Press.
 
References
Peterson, Michele and others, (1390). Reason and Religious Belief. Translated by Ahmad Naraqi and Ibrahim Sultani. Tehran: Tarh-e-No Publishing. (in Persian)
Plantinga, Alvin (1374). God, Possible Worlds, and the Problem of Evil. (Philosophical Theology). Translated by Ibrahim Sultani and Ahmad Naraqi. Tehran: Sirat Cultural Institute Publishing. (in Persian)
Taliaferro, Charles (1382). Philosophy of Religion in the Twentieth Century. Translated by inshaAllah Rahmati. Tehran: Suhriwardi Office of Research and Publishing. (in Persian)
Hillee, Hasan ibn Yusuf (1413). The Revelation of Meaning in the Explanation of the Purity of Belief. Qum: Institute of Islamic Publishing. (in Arabic)
Dihbashee, Mahdi (1398) Destiny and Freedom from the Perspective of Mulla Sadra. Tehran: Ishraq Sign Publishing. (in Persian)
Rohani Rawari, Murtidha (1391). Anthropology in Kant's Thought. Tehran: Amir Kabir Publishing. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazee, Muhammad (1366). The Interpretation of the Holy Quran. Qum: Bidar Publishing. (in Persian)
Saduq, Muhammad (1395). The Perfection of Religion and the Completeness of Blessing. Tehran: Islamiyah Publishing. (in Arabic)
Tabatabaee, Syed Muhammad Husain (1374). Almizan Interpretation. Translated by Syed Muhammad Baqir Musawi Hamedani. Qum: The Office of Islamic Publishing. (in Persian)
Fiydh Kashani, Muhammad Hasan (1406). Al-Wafi. Isfahan: The Library of Imam Ali (as). (in Arabic)
Qadrdan Qaramalikee, Muhammad Hasan (1376). The Creation of the Infidel in the Realm of Religion and Reason. Cosmos of Thought. No. 76. pp. 110-130. (in Persian)
__________________, (1380) God and the Problem of Evil. Qum: The Center of Islamic Publishing Office of Qum Seminary. (in Persian)
Kant, Immanuel, (1394) Religion Within the Limits of Reason Alone. Translated by Manuchihr Sanei Darreh Bidee. Tehran: Pattern and Design Publishing. (in Persian)
Majlisee, Muhammad Baqir (1413). The Oceans of Light. Beirut: House of Arab Heritage Revival. (in Arabic)
Mujtahidee, Karim (1386). The Thoughts of Kant. Tehran: Research Institute for Humanities and Cultural Studies. (in Persian)
Hoffe, Otfried. The Moral Law Within Me. Translated by Ridah Musayibee. Tehran: Ney Publishing. (in Persian)
Musawi al-Khumaini, Syed Ruhullah (1381). Notes on Philosophy. Tehran: The Institute of for the Organization and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
Hospers, John. (no dates) Philosophy of Religion. Translation and Editing Department of Islamic Studies and Research Center. Qom: Islamic Propaganda Office. (in Persian)