الحاد جدید و عقل‏گرایی، بهره‌برداری از شیوة ناموجه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و عرفان، مجتمع عالی حکمت و مطالعات ادیان، دانشگاه جامعه المصطفی، قم، ایران

10.22059/jpht.2024.370749.1006026

چکیده

الحاد جدید یک جنبش جدید التأسیس است که از اوایل قرن جاری شروع به فعالیت کرده است. این جنبش که توسط کسانی مانند داوکینز، دنت، سم هریس، و هیچنز تأسیس شده است برای توجیه الحاد جدید از مفاهیم بنیادینی مانند عقل‏گرایی بهره برده است. بانیان این جنبش تلاش کرده‏اند با استفاده از این مفهوم بنیادین خداناباوری را عقلانی و خداباوری را کاملاً غیر عقلانی جلوه دهند. آن‌ها این کار را با بیان محاسن و فواید خداناباوری و معایب و مضرات خداباوری انجام داده‏اند. در این نوشتار، که به شیوة تحلیلی‌ـ توصیفی نگاشته شده، سعی می‏کنیم، ضمن پذیرش اصل احترام به عقل، عقل‏گرایی را مورد نقادی قرار دهیم. بدین منظور، ابتدا با چیستی عقل‏گرایی آشنا می‏شویم. سپس نشان خواهیم داد که چگونه خداناباوران جدید از این مفهوم به نفع خداناباوری و در رد خداباوری استفاده کرده‏اند. در پایان با تکیه بر اندیشة فیلسوفان عقل‏گرایی را مورد نقادی قرار می‌دهیم. عقل‏گرایی به مثابة قرائت دیگری از علم‏گرایی، عقل‏گرایی نسخة دیگری از حداکثرسازی سود، عقل‏گرایی به مثابة زمینة جدایی دانش از ارزش و عدم توجه به هدف تنها برخی از نقدهایی است که بر این مکتب وارد است. با مطرح شدن این نقدها همة اشکالاتی که بر علم‏گرایی، سودگرایی، و دیدگاه جدایی دانش از ارزش وارد است بر این مکتب نیز وارد خواهد شد و با این وصف این مکتب نمی‏تواند توجیه‌کنندة خوبی برای الحاد جدید باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق). الشفاء (المنطق). قم: مکتبه آیت‌الله المرعشی.
ارمسون، جی. ای. (1382). تفسیر فلسفة اخلاق جان استوارت میل، نظریه‏های فلسفة اخلاق. مترجم: حسین کاجی. تهران: روزنه.
برنارد، ویلیام (1374). عقل‏گرایی. مترجم: محمدتقی سبحانی. نقد و نظر، ش 2، (ص 109-128)
پاپکین، ریچارد (1385). کلیات فلسفه. مترجم: سید جلال‏الدین مجتبوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیات، عبدالرسول و دیگران (1381). فرهنگ واژه‏ها. قم: مؤسسة اندیشه و فرهنگ دینی.
پارکینسن، ج. اچ. آر. (1381). عقل و تجربه از نظر اسپینوزا. مترجم: محمدعلی عبداللهی. قم: بوستان کتاب.
پترسون، مایکل و دیگران (1387). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ... تهران: تهران نو.
تیلمان، اورس (1362). ماهیت دولت در جهان سوم. مترجم: بهروز توانمند. تهران: آگاه.
جوادی، محسن (1375). مسئلة باید و هست. قم: بوستان کتاب.
راسل، برتراند (1393). جهان‌بینی علمی. مترجم: حسن منصور. تهران: آگاه.
سروش، عبدالکریم (1385). اسلام و علوم اجتماعی، نقدی بر دینی کردن علم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فولکیه، پل (1370). مابعدالطبیعه. مترجم: یحیی مهدوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاپلستون، فردریک (1385). تاریخ فلسفه از دکارت تا لایب‌نیتس. مترجم: غلام‌رضا اعوانی. تهران: سروش.
کاظم‏زاده، فیروز (1371). روس و انگلیس در ایران. مترجم: منوچهر امیری. تهران: انقلاب اسلامی.
مری، وارنوک (1380). فلسفة اخلاق در قرن بیستم. مترجم: ابوالقاسم فنایی. قم: بوستان کتاب.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1379). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی. ج 1 و 2.
وال، ژان (1370). بحث در مابعدالطبیعه. مترجم: یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.
ولایتی، علی‏اکبر (1390). فرهنگ و تمدن اسلامی. چ 30. قم: نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‏ها.
هابرماس، یورگن (1380). جهانى ‌شدن و آیندة دموکراسى. مترجم: کمال پولادى. تهران: مرکز.
Bernard, W. (1967). Rationalism in The Encyclopedia of Philosophy. Ed. Paul Edwards. London: Collier Macmillan Publishers. Vol. 7.
Bolis, I., Morioka, S. N., & Sznelwar, L. I. (2017). Are we making decisions in a sustainable way? A comprehensive literature review about rationalities for sustainable development. Journal of Cleaner Production, 145, 310-322.
Bourdeau, M. (2023). Auguste Comte, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2023 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.). URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2023/entries/comte/>.
Bristow, W. (2013). Enlightenment, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2023 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/ fall2023/entries/enlightenment/>.
Crisp, R. (1997). Mill on Utilitarianism. London & New York: Routledge.
Dawkins, R. (2006). The God Delusion. London: Bantam Press.
Dennet, D. C. (2006). Breaking the Spell- Religion as a Natural Phenomenon. New York: Penguin Group.
Harris, S. (2004). The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. New York: Norton.
Driver, J. (2022). The History of Utilitarianism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2022 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2022/entries/utilitarianism-history/>.
Eggleston, B. (2006). Mill's Utilitarianism. Cambridge Companion to Mill. John Skorupski (ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Hitchens, C. (2007). God Is Not Great: Religion Poisons Everything. New York: Hachette Twelve.
http://www.klemens.sav.sk/fiusav/doc/filozofia/2014/8/687-696.pdf)
https://academic.oup.com/clinchem/article/62/5/789/5611779
https://www.britannica.com/biography/Bernard-Le-Bovier-sieur-de-Fontenelle
https://www.justiceinfo.net/en/79636-colonial-crimes-the-empire-on-which-justice-almost-never-sets.html
https://www.magiran.com/article/4258370
https://www.sydneycriminallawyers.com.au/blog/crimes-against-humanity-the-british-empire/
Hume, D. (2009). A Treatise of Human Nature [Waiheke Island]. Floating Press.
Shank, J.B. Voltaire available at: https://plato.stanford.edu/entries/voltaire/
lity %20 in %20 capitalism %20 is %20 supposed, century %2 C %20 especially %20 by %20 liberal %20 traditions.
https://www.britannica.com/topic/rationalism/Epistemological-rationalism-in-modern-philosophies
Markie, P. (1998). Rationalism in Routledge Encyclopedia of Philosophy. 10 volumes set. Ed. Edwards Craig. London: Routledge. PDF, 7191.
Markie, P. Rationalism vs. Empiricism, available at: https://plato.stanford.edu/entries/rationalism-empiricism/
Rescher, N. (1984). The Limits of Science. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
Rosenberg, A. (2011). The Atheist’s Guide to Reality: Enjoying Life without Illusions. New York: W. W. Norton & Co.
Russell, B. Human Society in Ethics and Politics. Allen and Unwin.
Sorell, T. T. (2013). Scientism: Philosophy and the Infatuation with Science. London: Routledge.
Stenmark, M. (1995). Rationality in Science, Religion, and Everyday Life. University of Notre Dame Press.
Zenk, T. (2013). New Atheism in The Oxford Handbook of Atheism. Ed. Stepphen Bullivant & Michael Ruse. Oxford: Oxford University Press.