الحاد جدید و عقل‏گرایی، بهره‌برداری از شیوة ناموجه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و عرفان، مجتمع عالی حکمت و مطالعات ادیان، دانشگاه جامعه المصطفی، قم، ایران

چکیده

الحاد جدید یک جنبش جدید التأسیس است که از اوایل قرن جاری شروع به فعالیت کرده است. این جنبش که توسط کسانی مانند داوکینز، دنت، سم هریس، و هیچنز تأسیس شده است برای توجیه الحاد جدید از مفاهیم بنیادینی مانند عقل‏گرایی بهره برده است. بانیان این جنبش تلاش کرده‏اند با استفاده از این مفهوم بنیادین خداناباوری را عقلانی و خداباوری را کاملاً غیر عقلانی جلوه دهند. آن‌ها این کار را با بیان محاسن و فواید خداناباوری و معایب و مضرات خداباوری انجام داده‏اند. در این نوشتار، که به شیوة تحلیلی‌ـ توصیفی نگاشته شده، سعی می‏کنیم، ضمن پذیرش اصل احترام به عقل، عقل‏گرایی را مورد نقادی قرار دهیم. بدین منظور، ابتدا با چیستی عقل‏گرایی آشنا می‏شویم. سپس نشان خواهیم داد که چگونه خداناباوران جدید از این مفهوم به نفع خداناباوری و در رد خداباوری استفاده کرده‏اند. در پایان با تکیه بر اندیشة فیلسوفان عقل‏گرایی را مورد نقادی قرار می‌دهیم. عقل‏گرایی به مثابة قرائت دیگری از علم‏گرایی، عقل‏گرایی نسخة دیگری از حداکثرسازی سود، عقل‏گرایی به مثابة زمینة جدایی دانش از ارزش و عدم توجه به هدف تنها برخی از نقدهایی است که بر این مکتب وارد است. با مطرح شدن این نقدها همة اشکالاتی که بر علم‏گرایی، سودگرایی، و دیدگاه جدایی دانش از ارزش وارد است بر این مکتب نیز وارد خواهد شد و با این وصف این مکتب نمی‏تواند توجیه‌کنندة خوبی برای الحاد جدید باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404 ق). الشفاء (المنطق). قم: مکتبه آیت‌الله المرعشی.
ارمسون، جی. ای. (1382). تفسیر فلسفة اخلاق جان استوارت میل، نظریه‏های فلسفة اخلاق. مترجم: حسین کاجی. تهران: روزنه.
برنارد، ویلیام (1374). عقل‏گرایی. مترجم: محمدتقی سبحانی. نقد و نظر، ش 2، (ص 109-128)
پاپکین، ریچارد (1385). کلیات فلسفه. مترجم: سید جلال‏الدین مجتبوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیات، عبدالرسول و دیگران (1381). فرهنگ واژه‏ها. قم: مؤسسة اندیشه و فرهنگ دینی.
پارکینسن، ج. اچ. آر. (1381). عقل و تجربه از نظر اسپینوزا. مترجم: محمدعلی عبداللهی. قم: بوستان کتاب.
پترسون، مایکل و دیگران (1387). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ... تهران: تهران نو.
تیلمان، اورس (1362). ماهیت دولت در جهان سوم. مترجم: بهروز توانمند. تهران: آگاه.
جوادی، محسن (1375). مسئلة باید و هست. قم: بوستان کتاب.
راسل، برتراند (1393). جهان‌بینی علمی. مترجم: حسن منصور. تهران: آگاه.
سروش، عبدالکریم (1385). اسلام و علوم اجتماعی، نقدی بر دینی کردن علم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فولکیه، پل (1370). مابعدالطبیعه. مترجم: یحیی مهدوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاپلستون، فردریک (1385). تاریخ فلسفه از دکارت تا لایب‌نیتس. مترجم: غلام‌رضا اعوانی. تهران: سروش.
کاظم‏زاده، فیروز (1371). روس و انگلیس در ایران. مترجم: منوچهر امیری. تهران: انقلاب اسلامی.
مری، وارنوک (1380). فلسفة اخلاق در قرن بیستم. مترجم: ابوالقاسم فنایی. قم: بوستان کتاب.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1379). آموزش فلسفه. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی. ج 1 و 2.
وال، ژان (1370). بحث در مابعدالطبیعه. مترجم: یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.
ولایتی، علی‏اکبر (1390). فرهنگ و تمدن اسلامی. چ 30. قم: نهاد نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‏ها.
هابرماس، یورگن (1380). جهانى ‌شدن و آیندة دموکراسى. مترجم: کمال پولادى. تهران: مرکز.
Bernard, W. (1967). Rationalism in The Encyclopedia of Philosophy. Ed. Paul Edwards. London: Collier Macmillan Publishers. Vol. 7.
Bolis, I., Morioka, S. N., & Sznelwar, L. I. (2017). Are we making decisions in a sustainable way? A comprehensive literature review about rationalities for sustainable development. Journal of Cleaner Production, 145, 310-322.
Bourdeau, M. (2023). Auguste Comte, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2023 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.). URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2023/entries/comte/>.
Bristow, W. (2013). Enlightenment, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2023 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/ fall2023/entries/enlightenment/>.
Crisp, R. (1997). Mill on Utilitarianism. London & New York: Routledge.
Dawkins, R. (2006). The God Delusion. London: Bantam Press.
Dennet, D. C. (2006). Breaking the Spell- Religion as a Natural Phenomenon. New York: Penguin Group.
Harris, S. (2004). The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. New York: Norton.
Driver, J. (2022). The History of Utilitarianism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2022 Edition). Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2022/entries/utilitarianism-history/>.
Eggleston, B. (2006). Mill's Utilitarianism. Cambridge Companion to Mill. John Skorupski (ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Hitchens, C. (2007). God Is Not Great: Religion Poisons Everything. New York: Hachette Twelve.
http://www.klemens.sav.sk/fiusav/doc/filozofia/2014/8/687-696.pdf)
https://academic.oup.com/clinchem/article/62/5/789/5611779
https://www.britannica.com/biography/Bernard-Le-Bovier-sieur-de-Fontenelle
https://www.justiceinfo.net/en/79636-colonial-crimes-the-empire-on-which-justice-almost-never-sets.html
https://www.magiran.com/article/4258370
https://www.sydneycriminallawyers.com.au/blog/crimes-against-humanity-the-british-empire/
Hume, D. (2009). A Treatise of Human Nature [Waiheke Island]. Floating Press.
Shank, J.B. Voltaire available at: https://plato.stanford.edu/entries/voltaire/
lity %20 in %20 capitalism %20 is %20 supposed, century %2 C %20 especially %20 by %20 liberal %20 traditions.
https://www.britannica.com/topic/rationalism/Epistemological-rationalism-in-modern-philosophies
Markie, P. (1998). Rationalism in Routledge Encyclopedia of Philosophy. 10 volumes set. Ed. Edwards Craig. London: Routledge. PDF, 7191.
Markie, P. Rationalism vs. Empiricism, available at: https://plato.stanford.edu/entries/rationalism-empiricism/
Rescher, N. (1984). The Limits of Science. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
Rosenberg, A. (2011). The Atheist’s Guide to Reality: Enjoying Life without Illusions. New York: W. W. Norton & Co.
Russell, B. Human Society in Ethics and Politics. Allen and Unwin.
Sorell, T. T. (2013). Scientism: Philosophy and the Infatuation with Science. London: Routledge.
Stenmark, M. (1995). Rationality in Science, Religion, and Everyday Life. University of Notre Dame Press.
Zenk, T. (2013). New Atheism in The Oxford Handbook of Atheism. Ed. Stepphen Bullivant & Michael Ruse. Oxford: Oxford University Press.