معنا و مناسبات علم‌ودین در اندیشه امام‌خمینی«ره»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مبانی نظری اسلام.، دانشگاه معارف اسلامی، قم

2 گروه مبانی نظری اسلام، دانشکده اندیشه و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران

10.22059/jpht.2024.369072.1006010

چکیده

نسبت علم‌ودین، یکی از مسائل فلسفه دین بوده که تحلیل‌های پرشمار و برخاسته از نظرگاه‌های مختلف، ازجمله نگاه علمی و فرهنگی ـ ارزشی را نیز به خود دیده است. پژوهش حاضر درصدد است دیدگاه امام‌خمینی«ره» را درباره چیستی علم‌ودین و نسبت این دو به دست آورد. این پژوهش، به روش تحلیلی و تطبیقی و با تتبع در منابع مکتوب و در کانون بحث، متمرکز بر آثار امام‌خمینی«ره» شکل گرفته است. یکی از تقسیمات مشهور که امام‌خمینی«ره» دیدگاه خود را از آن نقطه سازمان می‌بخشد، تقسیم علم به «حقیقی» و «اعتباری» است. در دیدگاه ایشان، علوم طبیعی به عنوان علوم اعتباری و علوم انسانی به عنوان علوم حقیقی شناخته شده‌اند. در دیگرسو، دین در نظر امام‌خمینی«ره» حقیقتی متنزّل از عالَم غیب برای اداره همه امور و شئون حیات دنیوی انسان است که در این زمینه هیچ امر لازمی را فروگذار نکرده است. بر این اساس هدف این تحقیق، یافتن مناسبات علم‌ودین، با ملاحظه تقسیمات و ویژگی‌های بیان شده در آراء امام‌خمینی«ره» می‌باشد. آنچه این نوشتار بدان دست یافته، نفی تعارض علم‌ودین، تداخل علم‌ودین در علوم انسانی و تعامل، تعدیل و تکمیل متقابل در علوم طبیعی از نظرگاه امام‌خمینی«ره» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1392 ق). تعلیقات. تصحیح و مقدمه: عبدالرحمن بدوی. قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1416 ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
انصاری شیرازی، یحیی (1384). دروس شرح منظومه. قم: بوستان کتاب.
انصاری، عبدالله بن محمد (1428 ق). منازل السائرین. محقق: احمد عبدالرحیم سایح و توفیق علی وهبه. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
باربور، ایان (1392). دین و علم. مترجم: پیروز فطورچی. سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
بستان، حسین (1390). گامی به سوی علم دینی. قم: سبحان.
بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع) (1391). گفتارهایی در علم دینی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
پترسون، مایکل و دیگران (1377). عقل و اعتقاد دینی. مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
پیلین، دیوید (1384). مبانی فلسفة دین. مترجم: گروه مترجمان. قم: بوستان کتاب.
جبرئیلی، محمدصفر (1386). فلسفة دین و کلام جدید. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1394). فلسفة دین. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1389). منزلت عقل در هندسة معرفت دینی. تنظیم و تحقیق: احمد واعظی. قم: اسرا.
ــــــــــــــــــ (1398). دین‌شناسی. قم: اسرا.
حبیبی، رضا (1391). فلسفة علوم تجربی. قم: مؤسسة امام ‌خمینی(ره).
خاکی قراملکی، محمدرضا (1389). تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن. قم: کتاب فردا.
خسروپناه، عبدالحسین (1390). کلام جدید با رویکرد اسلامی. قم: معارف.
ـــــــــــــــــــــ (1396). فلسفة شناخت. قم: معارف.
خمینی، روح‌الله (1376). مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1378الف). جهاد اکبر. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
‌ـــــــــــــــ (1378ب). کشف الأسرار. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره).
‌ـــــــــــــــ (1378ج). آداب الصلاه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1380). شرح چهل حدیث. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1381). تقریرات فلسفة امام‌ خمینی قدس سره. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. چ 7. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
‌ـــــــــــــــ (1387). وصیت‌نامة سیاسی‌ـ الهی امام ‌خمینی(ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره).
‌ـــــــــــــــ (1389). صحیفة امام. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره). ج 1 ـ 21.
‌ـــــــــــــــ (1391). شرح دعای سحر. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
‌ـــــــــــــــ (1392). تفسیر سورة حمد. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1415 ق). مناهج الوصول إلی علم الأصول. مقرر: محمدفاضل موحدی لنکرانی. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1422 ق). کتاب الطهاره. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــ (1434 ق). ولایت فقیه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
الزبیدی، محمّد بن محمّد بن عبد الرزّاق الحسینی (1409). تاج العروس من جواهر القاموس. دار الهدایه.
زینلی، روح‌الله (1390). علم ‌و دین. بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
صدرالمتألهین، محمد (1381). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسة بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــــــــــــ (1389). ترجمة حکمت متعالیه در اسفار اربعه. مترجم: محمد خواجوی. مولی.
صلیبا، جمیل (1393). فرهنگ فلسفى. مترجم: منوچهر صانعى دره‌بیدى. حکمت.
طباطبایی، محمدحسین (1378الف). تفسیر المیزان. مترجم: محمدباقر موسوی. قم: جامعة مدرسین.
ــــــــــــــــــــــ (1378ب). شیعه در اسلام. قم: جامعة مدرسین.
ــــــــــــــــــــــ (1434 ق). نهایه الحکمه. قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
فروغی، محمدعلی (1398). سیر حکمت در اروپا. زوار.
کاپلستون، فردریک (1388). تاریخ فلسفه. تهران: علمی و فرهنگی.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1389). آموزش عقاید. قم: مؤسسة آموزشی و پژهشی امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــــــــــ (1392). رابطة علم ‌و دین. محقق و نگارنده: علی مصباح. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام ‌خمینی(ره).
ـــــــــــــــــــــــ (1393). تعلیقه علی نهایه الحکمه. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام ‌خمینی(ره).
المظفر، محمدرضا (1394). دروس فی علم المنطق. هاجر.
یوسفیان، حسن (1391). کلام جدید. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام ‌خمینی(ره).
Ansari Shirazi, Y. (2005M). Lessons on the Explanation of the Poetic System. Qom: Bustan-Kitab. (in Persian)
Ansari, A. M. (2007M). Manazil al-Sairin. edited by Ahmad Abdul Rahim Sayeh and Tawfiq Ali Wahba. Cairo: Dar al-Thaqafah al-Diniyah. (in Persian)
Avicenna, H. A. (1972M). Commentaries. edited and introduced by Abdul Rahman Badawi, Cairo: Egyptian General Organization for Book. (in Persian)
Barbour, I. (2013M). Religion and Science. translated by Pirouz Faturchi. Research Institute for Islamic Culture and Thought.
Bostan, H. (2011M). A step towards religious science. Qom: Subhan.
Copleston, F. (1998M). A History Philosophy. Scientific and Cultural Publications.
Foroughi, M.A. (2019M). The History of Philosophy in Europe. Zavar Publications. (in Persian)
Habibi, R. (2012M). Philosophy of Experimental Sciences. Qom: Imam Khomeini Institute (RA). (in Persian)
Ibn Manzur, M. M. (1995M). Lisan al-Arab. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. (in Persian)
Jabraili, M.S. (2007M). Philosophy of Religion and New Theology. Tehran: Research Institute for Islamic Culture and Thought. (in Persian)
Jafari, M.T. (2015M). Philosophy of religion. Tehran: Research Institute for Islamic Culture and Thought.
Javadi Amoli, A. (2010M). The Status of Reason in the Geometry of Religious Knowledge. Qom: Isra Publishing Center. (in Persian)
------------------. (2019M). The staedies in religion. Qom: Isra.
Khaki Gharamaleki, M.R. (2012M). An Analysis of the Identity of Religious and Modern Science. Qom: Ketab-e-Farda.
Khomeini, R. (1997M). Misbah al-Hidayah ila al-Khilafah wa al-Wilayah. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (1958M). Adab al-Salat. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
---------------- (1958M). Kashf al-Asrar. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (1958M). The Greater Jihad. Qom: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (2001M). Forty hadiths: an exposition of ethical. Qom: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
----------------. (2002M). Notes on the Philosophy of Imam Khomeini (RA). Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (2003M). Commentary on the Hadith of the Soldiers of Reason and Ignorance. 7th edition. Qom: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works (RA).
----------------. (2008M). Political and Divine Will of Imam Khomeini (RA). Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (2010M). Sahifeh Imam. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. Vol. 1-21. (in Persian)
----------------. (2012M). Commentary on the Supplication of Sahar. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (2013M). Tafsir of Surah Al-Fatiha. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
----------------. (2013M). Tafsir of Surah Hamad. Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini. (in Persian)
----------------. (1994M). Manahij al-Wusul ila Ilm al-Usul, edited by Mohammad Fadhil Mowahhedi Lankarani. Qom: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
----------------. (2001M). Kitab al-Taharah. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Work. (in Persian)
----------------. (2012M). Wilayat-e-Faqih. Tehran: Institute for the Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (in Persian)
Khosropanah, A.H. (2011M). New theology: an Islamic approach. Qom: Ma'arif.
-----------------------. (2017M).Theory of Knowledge. Qom: Ma'arif Publishing.
Mesbah-Yazdi, M.T. (2010M). Teaching Beliefs. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
------------------------. (2013M). Realationship between religion and science. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
------------------------. (2014M). Commentary on Nihayat al-Hikmah. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. (in Persian)
Muzaffar, M.R. (2015M). Lessons in Logic. Hajar Publishing Center. (in Persian)
Peilin, D. (2005M). Foundations of the Philosophy of Religion. translated by a group of translators. Qom: Bustan-e-Kitab.
Peterson, M. (1998M). An Introduction to the philosophy of religion. translated by Ahmad Naraghi & Ebrahim Soltani. Tehran: Tarh-e-No.
Sadr al-Muta'allihin, M. (2010M). Translation of Transcendent Wisdom in the Four Journeys. translated by Mohammad Khajavi. Mowlavi. (in Persian)
Sadr al-Muta'allihin, M (2002M). AL - Mabda WaL - Maad Fil - hikmat al - Muta'aliyah. Tehran: Sadra Islamic Philosophy Foundation.
Saliba, J. (2014M). Philosophical Culture. translated by Manouchehr Sanei Dareh Bidi. Hikmat. (in Persian)
Student Basij of Imam Sadiq University (AS) (2012M). Discourses on Religious Science. Tehran: Imam Sadiq University. (in Persian)
Tabatabai, M.H. (1999M). ‎Al -Mizan: an exegesis of the Holy Quran. Qom: Society of Teachers.
-------------------. (1999M). Chiisme dans l'Islam. Qom: Society of Teachers.
-------------------. (2012M). Nihayat al-Hikmah. Qom: Center for the Management of Islamic Seminaries. (in Persian)
Al-Zabidi, M. M. A. R. H. (1988M). Taj al-Arous min Jawahir al-Qamus. Dar al-Hidayah. (in Persian)
Youssefian, H. (2012M). New Theology. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute (RA).
Zeynali, R. (2012M). Science and Religion. Islamic Research Foundation.