بررسی انتقادی رابطۀ عقل و بُعد تعهدی ایمان از منظر جان کاتینگهام با تاکید بر دیدگاه علامۀ طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حکمت عملی، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، تهران، ایران

10.22059/jpht.2024.381758.1006070

چکیده

جان کاتینگهام –فیلسوف معاصر انگلیسی- دیدگاه خود در رابطۀ عقل و ساحت تعهدی ایمان را ذیل سه محور مطرح کرده است: 1. کارکرد  تعهد دینی در حیات اخلاقی انسان؛ 2. عدم منافات میان تعهد دینی و خودمختاری انسان؛ 3. کارکرد متمایز قرینه در تعهد دینی و علم تجربی. در اثر پیش رو دیدگاه کاتنیگهام در دو محور نخست ارزیابی شده است. وی در محور اول، پشتوانۀ تعهد دینی و التزام به قوانین اخلاقی را اعتقاد به منبع خیر بودن خداوند می‌داند. در محور دوم، با استفاده از مبانی اگزیستانسیالیستی در رابطۀ انسان و جهان، معتقد است انسان موجودی خودساز نیست و در شرایطی قرار دارد که خود تاثیری در تحقق آن نداشته است. در چنین شرایطی، تسلیم در برابر قوانین اخلاقی، تسلیم در مقابل ارادۀ بیگانه نیست، بلکه انتخابی آگاهانه برای رشد خویش است. دیدگاه وی در این دو محور با توجه به آراء علامۀ طباطبایی قابل بررسی است. در محور نخست، تبیینی عالی‌تری بر اساس مبانی فلسفی علامه طباطبایی قابل طرح است. اما نسبت به محور دوم، دو نکتۀ قابل ملاحظه وجود دارد: نخست آنکه پاسخ او در این مساله، بیانی متوسط در تبیین رابطۀ خداوند و انسان است، و دوم آنکه تعهد اولیه به همان رکن ایمان مقدم بر عمل است، نه متاخر از آن.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن‌ترکه اصفهانی، صائن‌الدین (1400). تمهید القواعد. مقدمه و تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی. قم: بوستان کتاب.
بیشاب، جان (1394). «ایمان» در مجموعۀ دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد، 13 ـ 82. مترجم: مریم خدادادی. تهران: ققنوس.
پلانتینگا، الوین (1396). «آیا باور به وجود خدا به درستی پایه است؟» در رویکردهای معاصر در معرفت‏شناسی دینی. مترجم: هاشم مروارید. تهران: نی.
صدرالدین شیرازی، محمد (1383). شرح اصول الکافی. محقق: محمد خواجوی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى.‏
طباطبایی، سید محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: نشر اسماعیلیان، 1371.
ـــــــــــــــــــــــــ (1387). اصول فلسفۀ رئالیسم. قم: موسسۀ بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــ (1394). نهایه الحکمه. مصحح: غلام‌رضا فیاضی. قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فلو، انتونی (1396). «فرضیۀ خداناباوری» در رویکردهای معاصر در معرفت‏شناسی دینی. مترجم: هاشم مروارید. تهران: نی.
کلنبرگر، جیمز (1396). «سه مدل ایمان» در رویکردهای معاصر در معرفت‏شناسی دینی. مترجم: هاشم مروارید. تهران: نی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. چ 4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مَلکِم، نورمن (1396). «بی‌اساسی باور» در رویکردهای معاصر در معرفت‏شناسی دینی. مترجم: هاشم مروارید. تهران: نی.
نراقی، احمد (1389). معراج السعاده. قم: انتشارات قائم آل محمد.
هیک، جان (1396). «عقلانیت باور دینی» در رویکردهای معاصر در معرفت‏شناسی دینی. مترجم: هاشم مروارید. تهران: نی.
Bishab, J. (2014). "Faith" in Stanford Philosophy Collection, 13-82. Translation: Maryam Khodadadi. Tehran: Phoenix. (in Persion)
Cottingham, J. (2014). philosophy of religion - Towards a More Humane Approach. UK: Cambridge University Press.
-----------------. (2005). The Spiritual Dimension - Religion, Philosophy, and Human Value. UK: Cambridge University Press.
----------------. (2009). Why Believe. UK: Continuum.
Flo, A. (2016). "Atheism hypothesis" in Contemporary approaches in religious epistemology. Translation: Hashem Marwarid. Tehran: Ney Publishing. (in Persion)
Hick, J. (2016). "The rationality of religious belief" in Contemporary approaches in religious epistemology. Translation: Hashem Marwarid. Tehran: Ney Publishing. (in Persion)
Ibn-Turke Esfahani, S.D. (2021). Tamhid al-qavaed. Introduction, correction and suspension: Seyyed Jalaluddin Ashtiani. Qom: Bostan Kitab. (in Persion)
Kellenberger, J. (2016). "Three models of faith" in Contemporary approaches in religious epistemology. Translation: Hashem Marwarid. Tehran: Ney Publishing, 2016. (in Persion)
Malcolm, N. (2016). "The baselessness of belief" in Contemporary approaches in religious epistemology. Translation: Hashem Marwarid. Tehran: Ney Publishing. (in Persion)
Murphy, Mark, Theological Voluntarism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =
 <https://plato.stanford.edu/archives/sum2019/entries/voluntarism-theological/>.
Plantinga, A. (2016). "Is the belief in the existence of God based on truth?" in Contemporary approaches in religious epistemology. Translation: Hashem Marwarid. Tehran: Ney Publishing. (in Persion)
Tabatabai, S. M.H. (1992). Al-Mizan in Tafsir al-Qur'an. Qom: Ismailian Publishing House. (in Persion)
----------------------- (2008). Osul al-falsaf va ravesh realism. Qom: Bostan Kitab Institute. (in Persion)
---------------------- (2014). Nehayat al-hikmat. Edited by Gholamreza Fayazi. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. (in Persion)