بررسی نظام‌مند روابط میان بینش‌ها، گرایش‌ها، و کنش‌ها در انسان‌شناسی علامه طباطبایی و مقایسة آن با نظریة نظام شناختی‌ـ عاطفی (CAPS)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای مدرسی معارف اسلامی، دانشکدة معارف و اندیشة اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jpht.2025.397300.1006128

چکیده

این پژوهش تلاشی است برای ترسیم رابطة نظام‌مند میان قوای ادراکی، انگیزشی، و کنشی در ساختار نفس از منظر علامه طباطبایی. با رجوع به المیزان و آثار فلسفی ایشان و با استفاده از الگوی سیستمی و روش تحلیل مفهومی، چگونگی تعامل حلقه‌وار میان شناخت، احساس، اراده، و عمل در ساحت وجودی انسان بررسی شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که از نظر علامه هر عمل اختیاری حاصل یک زنجیرة ادراکی و عاطفی است که در نهایت به شکل‌گیری ملکات پایدار در انسان می‌انجامد. این تبیین افقی نو در فهم تربیت دینی و نظام اخلاق اسلامی می‌گشاید و در تربیت اخلاقی یا فلسفة تعلیم و تربیت کارگشا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارشدریاحی، علی (1390). ارتباط مراتب وجود با مراتب ادراک از نظر ملاصدرا. مطالعات اسلامی: فلسفه و کلام، ش 43، 10 ـ 45.
امیررستمی بناب، طه و موسوی‌نسب، سید محمدرضا (۱۳۹۹). مبانی شناختی و تربیت اخلاقی از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان. معرفت اخلاقی، ش ۲۸، ۳۵-۵۰.
داستانی، محمد؛ نوروزی، رضاعلی و عابدی، منیره (۱۳۹۰). انسان از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) و مبانی تربیتی. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ش ۱۱، 7 ـ28.
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۸). صورت و سیرت انسان در قرآن. قم: اسرا.
علی زمانی، امیرعباس و آقاجانلو، امیر، (1389). محبت از دیدگاه علامه طباطبایی و ابوحامد غزالی.  اندیشه دینی، دوره: 10، ش 35، 1 ـ 20.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) (1360). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. قم: مصطفوی.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۶۰). تفسیر المیزان (متن عربی). قم: اسماعیلیان.
ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۷۴). تفسیر المیزان. مترجم: محمدباقر موسوی همدانی. چ 5. قم: اسلامی.
ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۷). نهایه ‌الحکمه. تصحیح و تعلیق: غلام‌رضا فیاضی. چ 2. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۹). رساله الولایه. ترجمه و شرح: علی شیروانی. قم: دارالفکر.
نراقی، محمدمهدی (۱۳۶۵). جامع السعادات. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات. ج 3.
نوری، نجیب الله (۱۳۹6). عوامل و ساختار انگیزش رفتار انسان در اندیشة علامه طباطبایی. روان شناسی و دین، ش 40، 5 ـ 22.
Amir Rostami Banab, T. & Mousavi-Nasab, S. M. (2020). Cognitive foundations and ethical education from the perspective of Allameh Tabatabaei in Tafsir al-Mizan. Marifat Akhlaqi, 28, 45-62. (in Persian)
Nouri, N (2017). Factors and structure of human behavior motivation in Allameh Tabatabaei’s thought. Pazhoheshnameh Akhlagh, 40, 5-22. (in Persian)
Dastani, M., Norouzi, R. A., & Abedi, M. (2011). Human being from Allameh Tabatabaei’s perspective and educational foundations. Pazhohesh dar Masael-e Talim va Tarbiyat-e Eslami, 11, 7-28. (in Persian)
Javadi Amoli, A. (2009). The form and essence of human in the Quran. Qom: Isra Publications. (in Persian)
Mischel, W. & Shoda, Y. (1995). A cognitive-affective system theory of personality: Reconceptualizing situations, dispositions, dynamics, and invariance in personality structure. Psychological Review, 102(2).
Naraqi, M. M. (1986). Jami’ al-Sa’adat. Beirut: Al-A’lami Institute for Publications. Vol. 3. (in Persian)
Nouri, N (2017). Factors and structure of human behavior motivation in Allameh Tabatabaei’s thought. Pazhoheshnameh Akhlagh, 40, 5-22. (in Persian)
Riahi, A. (2011). The Relationship between Levels of Existence and Levels of Perception according to Mulla Sadra. Islamic Studies: Philosophy and Theology, No. 86/2, 9-45.
Sadr al-Din Shirazi, Mulla Sadra (1981). Al-Hikmah al-Muta‘aliyyah fi al-Asfar al-‘Aqliyyah al-Arba‘ah. Qom: Mostafavi. (in Arabic)
Tabatabaei, S. M. H. (1981). Tafsir al-Mizan (Arabic text). Qom: Esmailian Publications. (in Persian)
---------------------------. (1995). Tafsir al-Mizan. Translated by Mohammad Baqer Mousavi Hamedani. Qom: Islamic Publications. (in Persian)
--------------------------. (2008). Nihayat al-Hikmah. Edited by Gholamreza Fayyazi. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. (in Persian)
--------------------------. (2010). Risalat al-Wilayah. Translated and annotated by Ali Shirvani. Qom: Dar al-Fikr. (in Persian)
Zamani, A. A., & Aghajanlou, A. (2010). Love from the perspective of Allameh Tabatabaei and Abu Hamid Ghazali. Andishe-ye Dini, 10(35), 1-20. (in Persian)