تحلیل انتقادی معرفت قدسی و نسبت آن با معنویت در اندیشة سنت‌گرایانة سید حسین نصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معارف اسلامی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22059/jpht.2025.397474.1006130

چکیده

هدف این پژوهش تحلیل انتقادی نسبت میان معنویت و معرفت در اندیشة سید حسین نصر و بررسی موانع تحصیل معرفت قدسی در چارچوب سنت‌گرایی فلسفی است. نصر با تأکید بر عقل شهودی، بدن معنوی، وحی و عقل قدسی، معرفت را امری قدسی و متعالی می‌داند که ورای عقلانیت استدلالی و تجربه‌گرایی مدرن قرار دارد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی و با بازخوانی انتقادی آثار نصر و دیگر متفکران سنت‌گرا به بررسی مفاهیم محوری همچون مراتب معرفت، وحدت وجود، تأویل هبوط و نقش وحی در ساحت معرفت می‌پردازد و چالش‌های معرفت‌شناختی این منظومة فکری را تحلیل می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد اندیشة نصر با مسائلی چون ابهام در تعریف بدن معنوی، کم‌توجهی به عقل نقاد و روش تجربی، ناسازگاری با عقلانیت علمی معاصر، نسبی‌گرایی شهودی، و غفلت از تنوع فرهنگی مواجه است. همچنین موانع درونی مانند تعصب، خرافه‌گرایی، خودشیفتگی و تقلید نیز از موانع اصلی معرفت قدسی‌اند. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد بازاندیشی در مبانی معرفت قدسی و گشودن آن به روی اقتضائات فکری عصر جدید، همراه با خودکاوی و پالایش درونی، شرط لازم برای احیای معنویت اصیل و دستیابی به معرفت قدسی در جهان معاصر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اصلان، عدنان (1385). پلورالیسم دینی: کثرت ادیان از نگاه جان هیک و سید حسین نصر. مترجم: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: نقش جهان.
پورسینا، زهرا (1381). تأثیر گناه بر معرفت. نامة مفید، ش 30، 125 ـ 144.
ــــــــــــ (1385). تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آرای آگوستین قدیس. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
دانش، جواد (1386). حکمت خالده و وحدت متعالی ادیان، نقد اندیشة سید حسین نصر. معرفت، ش 20، 41 ـ 58.
دین‌پرست، منوچهر (1383ب). سنجش سخن نصر در معرفت قدسی. راهبرد، ش 33، 207 ـ 230.
ـــــــــــــــــ (۱۳۸۳الف). سید حسین نصر، دلباختة معنویت. تهران: کویر.
سعدی، سعدی شیرازی، مصلح‌الدین عبدالله  (۱۳۷۳). کلیات سعدی. تصحیح: محمدعلی فروغی. تهران: نگاه.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۸۱). کسر أصنام الجاهلیه. تصحیح و تحقیق: محسن جهانگیری. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
عارف، رضا (۱۳۹۱). جزم و جمود، تعصب و استدلال‌ناگرایی. معارف، د ۲۴، ش ۳.
قاسمی، اعظم (۱۳۸۷). تحلیل و تبیین معرفت قدسی نزد سید حسین نصر. حکمت معاصر، س 3، ش ۱، ۹۷ ـ ۱۱۷.
قربانی، قدرت‌الله (۱۳۸۹). نقد و بررسی نظریات امکان علم دینی. رسالة دکتری. دانشگاه علامه طباطبایی.
قمی‌اویلی، محمد (1396). بررسی و نقد دیدگاه‌های سید حسین نصر دربارة علم اسلامی. دین‌پژوهی، ش 6، 187 ـ 210.
ملکیان، مصطفی (1388). ایمان و تعقل: درس‌گفتارهای فلسفة دین. قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
نصر، سیدحسین (۱۳۷۶). جوان مسلمان و دنیای متجدد. مترجم: مرتضی اسعدی. تهران: طرح نو.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۰). معرفت و معنویت. مترجم: ان‌شاءالله رحمتی. تهران: سهروردی.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۲). نیاز به علم مقدس. مترجم: حسن میانداری. قم: طه.
ــــــــــــــــ (1384). آموزه‌‌های صوفیان از دیروز تا امروز. مترجم: حسین حیدری و محمدهادی امینی. تهران: قصیده‌‌سرا.
ــــــــــــــــ  (1371). سه حکیم مسلمان (ابن سینا، سهروردی، ابن عربی)، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــ (1386). سنت، عقلانیت و دیانت: در گفت‌وگو با سید حسین نصر. هفت آسمان، س 9، ش 33، 17 ـ 39.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۷الف). جهان سنتی ما اخلاقی است: گفت‌وگو با دکتر سید حسین نصر. مصاحبه‌کننده: منوچهر دین‌پرست. آینة خیال، ش ۸، ۲۲ ـ ۲۹.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۷ب). انسان و طبیعت: بحران معنوی انسان متجدد. مترجم: عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Aref, R. (2012). Dogmatism, fanaticism, and irrationality. Maʿāref, 24(3). (in Persian)
Aslan, A. (2006). Religious pluralism: The multiplicity of religions from the perspective of John Hick and Seyyed Hossein Nasr. Trans. E. Rahmati. Tehran: Naqsh Jahan. (in Persian)
Danesh, J. (2007). Perennial wisdom and the transcendent unity of religions; A critique of Nasr’s thought. Maʿrefat, (20), 41–58. (in Persian)
Dinparast, M. (2004b). An evaluation of Nasr’s views on sacred knowledge. Rahbord, (33), 207–230. (in Persian)
---------------. (2004a). Seyyed Hossein Nasr: A devotee of spirituality. Tehran: Kavir. (in Persian)
Ghasemi, A. (2008). An analysis and interpretation of Nasr’s notion of sacred knowledge. Contemporary Wisdom, 3(1), 97–117. (in Persian)
Malekian, M. (2009). Faith and reason: Lectures on philosophy of religion. Qom: University of Religions and Denominations Press. (in Persian)
Nasr, S. H. (1997). Young Muslim and the modern world. Trans. M. Asadi. Tehran: Tarh-e No. (in Persian)
-------------. (2001). Knowledge and spirituality. Trans. E. Rahmati. Tehran: Sohravardi. (in Persian)
-------------. (2003). The need for sacred science. Trans. H. Miandari. Qom: Taḥa. (in Persian)
-------------. (2005). Teachings of the Sufis from past to present. Trans. H. Heidari & M. H. Amini. Tehran: Qasideh Sara. (in Persian)
-------------. (2007). Tradition, rationality and religion: An interview with Seyyed Hossein Nasr. Haft Āsmān, 9(33), 17–39. (in Persian)
------------. (2008a). Our traditional world is ethical: An interview with Seyyed Hossein Nasr. Interviewed by M. Dinparast. Āyineh Khiyāl, (8), 22–29. (in Persian)
------------. (2008b). Man and nature: The spiritual crisis of modern man. Trans. A. Gavaahi. Tehran: Daftar Nashr-e Farhang-e Eslami. (in Persian)
Poursina, Z. (2002). The effect of sin on knowledge. Name-ye Mofid, (30), 125–144. (in Persian)
-------------. (2006). The effect of sin on knowledge with reference to the views of Saint Augustine. Qom: Research Institute for Islamic Culture and Thought. (in Persian)
Qomi-Oveili, M. (2017). A critique of Nasr’s views on Islamic science. Din-Pazhuhi (Journal of Religious Studies), 6, 187–210. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazi, M. b. I. (2002). Kasr Aṣnām al-Jāhiliyya (Ed. & Rev. M. Jahangiri). Tehran: Sadra Islamic Philosophy Foundation. (in Persian)
Saadi (1994). Kulliyāt-e Saadi. Ed. M. A. Foroughi. Tehran: Negah. (in Persian)
Wulff, D. M. (2007). Psychology of religion. Trans. M. Dehqani. Tehran: Roshd. (in Persian)