نفس و رابطه آن با بدن در مقام‏های چهارگانه (با تأکید بر دیدگاه ابوعلی مسکویه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شهید بهشتی

10.22059/jpht.2025.385591.1006085

چکیده

انسان دارای دو ساحت بدن و نفس است. کمالاتی که انسان کسب می‏کند وابسته به رابطه میان این دو است. این رابطه را از جانب نفس می‏توان در مراحل مختلفی بررسی کرد. هنگام حدوث نفس، در زمان حیات، موقع مرگ و پس از آن. مقاله حاضر بنا دارد با تمرکز بر اندیشه‏های ابوعلی مسکویه و با روش توصیفی تحلیلی به پرسش از نفس و ویژگی‏های آن و رابطه‏ای که در مراحل چهارگانه فوق با بدن دارد، پاسخ دهد. دستاورد این نوشتار هم آن است که نفس ذاتا جوهری مجرد و مفارق با بدن است و با آن مباینت کامل در ذات، خواصّ، افعال و آثار دارد. نفس در مرحله نخست، در رتبه‏ای متاخر از حدوث بدن حادث می‏شود. البته این تاخر، به معنای آن نیست که نفس در بدن منطبع است؛ بلکه وقتی بدن به مرتبه‏ای از اعتدال مزاج رسید که اثر تدبیر مجرد در آن ظهور یابد، نفس حادث می‏شود. بدن در مرحله حیات صرفا نقشی ابزاری برای تحقق اراده نفس دارد و حیات ذاتا برای نفس است و بالتبع به بدن نسبت داده می‏شود. به هنگام مرگ، نفس دیگر بدن را تدبیر نمی‏کند و از آن به عنوان ابزار برای تحقق مقاصدش استفاده نمی‏کند و اساسا بدن بودن بدن به آن است که تحت تدبیر نفس قرار بگیرد و نفس بودن نفس هم به آن است که بدن را تدبیر کند. با التفات به اینکه هنگام مرگ این ویژگی نفس وبدن از بین می‏روند، بعد از مرگ، بدن به جسمی تبدیل می‏شود که به واسطه و...

کلیدواژه‌ها

موضوعات