سه نظریه دربارۀ زبان دین و شش مفسر قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه مفید، قم

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران

چکیده

هدف این مقاله بررسی و ارزیابی دیدگاه تفسیری شش مفسر مشهور، با پیش‌زمینه‌های فکری مختلف، امین‌الاسلام طبرسی، جاراللّه زَمَخْشَری، فخر رازی، ابوالقاسم قشیری، رشیدالدین میبدی و علامه طباطبایی است تا دریابیم از دیدگاه آنان، در تفسیر آیات متشابه قرآن، وزن هر کدام از سه نظریۀ مطرح دربارۀ چیستی زبان دین، یعنی اشتراک معنوی، اشتراک لفظی، و تمثیلی،‌ چیست. برای رسیدن به این هدف، ابتدا، این سه نظریه را بررسی و به اختصار نقد خواهیم کرد. سپس آرای شش مفسر مشهور در تفسیر چند آیه از آیات متشابه کلام‌الله مجید بررسی خواهد شد. در پایان نشان می‌دهیم همۀ این مفسران کمترین استقبال را از نظریة اشتراک لفظی کرده‌اند و اصل را بر اشتراک معنوی واژه‌ها و عبارت‌ها گذاشته‌اند. در مقام بعد و بسیار نزدیک به نظریۀ اشتراک معنوی، نظریۀ تمثیلی قرار گرفته است. به‌علاوه، تمایل به نظریۀ اشتراک لفظی در بین مفسران دارای دیدگاه صوفیانه - عارفانه بیشتر است. اما عارفی شیعی مثل علامه طباطبایی، به این نظریه تمایلی ندارد. بالأخره، می‌توان گفت که نظریۀ تمثیلی شاید فصل مشترک دیدگاه‌های مفسران مختلف با پیش‌زمینه‌های فکری گوناگون باشد و این مزیت دیگری برای این نظریه است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

پترسون، مایکل و دیگران (١٣٨٩) عقل و اعتقادات دینى. مترجم/ مصحح: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
جوادى، محسن (١٣٧٥) "آﻧﺎﻟﻮژی: دﻳﺪﮔﺎه آﻛﻮﻳﻨﺎس در ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ اوﺻﺎف اﻟﻬﻲ"، ﻣﻌﺮﻓﺖ، ١٩، ص ٦٩-٦٤.
رازى، فخرالدین محمدبن‌عمر (1415هـ.‌ق/1995م)  التفسیرالکبیر، 32 جلد (در 11 مجلد). بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
زمخشرى، جاراللّه‏ ابوالقاسم محمودبن‌عمربن‌محمدخوارَزمی (1389) الکشاف عن حقایق غوامض‌‌التنزیل و عیون‌الأقاویل فی وجوه‌التأویل، ترجمه مسعود انصاری، 4 جلد. تهران: انتشارات ققنوس.
علی‌زمانى، امیرعبّاس (1381) خدا، زبان و معنا. تهران: ﻧﺸﺮ آﻳﺖ ﻋﺸﻖ.
علی‌زمانى، امیرعبّاس (1387) سخن گفتن از خدا. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
القشیری، عبدالکریم بن هوازن بن عبدالملک بن طلحه ابوالقاسم (1981) لطائف‌الاشارات، 3 جلد، قدم له و حققه و علق علیه: ابراهیم بسیونی. مصر: مرکز التحقیق التراث.
طباطبایی، علامه محمدحسین (1417هـ/1997م) المیزان فی تفسیرالقرآن، 20 جلد (در 10 مجلد). بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
الطبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی‌الفضل‌بن‌الحسن (1415/1995م) مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، 10جلد (در 5 مجلد). بیروت: موسسه‌الاعلمی‌للمطبوعات.
ملاصدرا، صدرالدین محمّدبن‌ابراهیم شیرازى (١٩٨١) الحکمةالمتعالیة فى الاسفارالعقلیةالاربعة (9-1). بیروت: دار احیاءالتراث‌العربی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1361) کشف‌الاسرار و عده‌الابرار معروف به تفسیر خواجه‌عبدالله انصاری،10 جلد، به سعی و اهتمام: علی‌اصغر حکمت. تهران: انتشارات امیرکبیر.
Alston, William P.  (1989) “Functionalism and Theological Language.” In Divine Nature and Human Language: Essays in Philosophical Theology. Ithaca: Cornell University Press.
Aquinas, Saint Thomas (1948) Summa Theologiae. Trans. By: Fathers of the English Dominican Province. New York: Benziger Bros.
Ashworth, E. Jennifer, (2013) "Medieval Theories of Analogy", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archives/win2013/entries/analogy-medieval/>.
Carabine, Deirdre (1995) The Unknown God: Negative Theology in the Platonic Tradition: Plato to Eriugena. Belgium: William B. Eerdmans Publishing Company.
Hasse, Dag Nikolaus (2008) “Influence of Arabic and Islamic Philosophy on the Latin West”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Sep. 2008 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-influence/>.
Maimonides, Moses (1963) The Guide of the Perplexed. 2 vols., Trans. Shlomo Pines. Chicago: University of Chicago Press.
Schlick, M. (1996) “Positivism and Realism”, in: R. Boyd, Philip Gasper, J. D. Trout (eds.), The Philosophy of Science, translated by Peter Heath. Cambridge: MIT Press; first published as "Positivismus und Realismus" in Erkenntnis, 3, 1932.
Seeskin, Kenneth (2000) Searching  for a Distant God: The Legacy of Maimonides. Oxford: OUP.
Seeskin, Kenneth (2010) “Maimonides”, Stanford Encyclopedia of Philosophy. Available at: http://plato.stanford.edu/entries/maimonides/#GodViaNeg.
Tillich, Paul (1957) Dynamics of Faith. New York: Harper & Row.
Tillich, Paul (1973) Systematic Theology, Volume 1. Chicago: University of Chicago Press.
Weed, Jennifer Hart (2007) “Religious Language” in: Internet Encyclopedia of Philosophy, avail. at: http://www.iep.utm.edu/rel-lang/print.
Wittgenstein, L. (1961) Tractatus Logico-Philosophicus, Translated by D. F. Pears and B. F. McGuinness. London: Routledge & Kegan Paul.
Wittgenstein, L. (2001[1953]) Philosophical Investigation, tr. G. E. M. Anscombe (3rd ed.). Oxford: Blackwell.
Wolfson, Harry A. (1973-77) Studies in the History of Philosophy and Religion, 2 Vols., Twersky and G. H. Williams (eds). Cambridge: Harvard University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار