ارزیابی مقایسه‌ای نظریه اعتدال ارسطویی و نظریه اخلاقی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری دانشکده اصول الدین قم

چکیده

«نظریۀ اعتدال» که خاستگاهی یونانی دارد و بر پایۀ نظریۀ ارسطو بنیان نهاده شده است، به‌تدریج از قرون سوم و چهارم هجری به حوزۀ اخلاق اسلامی وارد و سبب شد حکیمان بسیاری چون ابن‌مسکویه و خواجه نصیرالدین طوسی آن را مبنای آثار اخلاقی خویش قرار دهند. طبق «نظریۀ‌ اعتدال»، ملاک فضیلت آن است که انسان بر اساس عقل خود حد میانه را در هر عملی رعایت و از افراط و تفریط (که رذیلت محسوب می‌شود) دوری کند.
 در این پژوهش کوشیده‌ایم با ارزیابی و مقایسۀ این دیدگاه با نظریۀ اخلاقی اسلام، که در متون اصیل دینی یعنی آیات و روایات آمده است، به دیدگاه صحیح و جامعی در این زمینه دست یابیم. در نهایت حاصل این کوشش، نمایاندنِ ناتمام بودن مبنای «نظریۀ اعتدال» ارسطویی است و نیز اثبات اینکه بر اساس نصوص معتبر دینی‌، آنچه ملاک «سعادت» ‌انسان و جامع همۀ فضیلت‌ها محسوب می‌شود «قرب به خداوند» است و در مقابل، «شقاوت» دوری از هر عملی است که انسان را به خدای متعال نزدیک کند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
1.ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (1405). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید‌الشهداء للنشر، چاپ اول.
2. ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404/1363). تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، قم، جامعۀ مدرسین‏، جلد 1، چاپ دوم.
3 . ابن مسکویه (1381). تهذیب‌الاخلاق و تطهیر‌الاعراق ،ترجمه و توضیح علی‌اصغر حلبی، تهران، مکتبه الثقافه، اساطیر.
4. ارسطو (1385). اخلاق نیکوماخوس، ترجمة محمدحسن لطفی تبریزی، تهران، انتشارات طرح نو .
5. بدوی، عبد‌الرحمان (1376). الاخلاق‌النظریه، جلد 1، بی‌چا، کویت، انتشارات وکالة المطبوعات.
‌6. برتراند راسل (1373). تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمة نجف دریابندری، تهران، انتشارات کتاب پرواز.
7. الجابری،‌ محمدعابد (2001). العقل الاخلاقی العربی، بیروت، مرکز دراسات الوحده العربیه.
8. جوادی آملی، عبدالله (1380). تحریر تمهید‌القواعد، قم، انتشارات اسراء، چاپ اول.
9. جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم، قم، مؤسسۀ اسراء، چاپ هشتم.
12. دیلمى، حسن‌بن محمد (1412). إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، قم، الشریف الرضی، جلد 2، چاپ اول.
13. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412). مفردات الفاظ قرآن، جلد 1، بیروت، دارالقلم الدار‌الشامیة.
14. ژان برن (1373). ارسطو و حکمت مشاء، ترجمة سید ابوالقاسم پورحسینی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
15. ژکس (1355). فلسفة اخلاق (حکمت عملی)، ترجمة ابوالقاسم پورحسینی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
16. فروغی، محمدعلی (1372). سیر حمت در اروپا، تهران، انتشارات زوار، چاپ سوم.
17. فیومی، احمدبن محمد (1414). المصباح‌المنیر فی غریب الشرح‌الکبیر، قم، مؤسسۀ دارالهجرة، چاپ دوم.
18.عابدی، احمد (1386). آلاداب الدینیه للخزانة المعینیّه، قم، انتشارات زائر، چاپ دوم.
19.ــــــــــــ(بی‌تا). ‌فلسفة ‌اخلاق، جزوۀ درسی مرکز تخصصی تبلیغ و معارف اسلامی.
20. عامری، محمد (1336). السعادة و الاسعاد، بیروت، داراحیاء التراث.
21. طباطبائی، محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ ‏مدرسینحوزۀعلمیه، چاپ پنجم.
22. کلینى، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق (1407). الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
23. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار، ج 67،بیروت، دارالإحیاء التراث العربی‏، جلد 110.
24. مصباح یزدی، محمدتقی(1387). نقد مکاتب اخلاقی، قم، انتشارات آموزشی و پژوهشی.
25. مصطفوى، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، ج 9، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب‏.
26. مظاهری، حسین (1387). دراسات فی الاخلاق و شئون‌الحکمة العملیّة، ج 1، اصفهان، مؤسسۀ فرهنگى مطالعاتى الزهرا.
27. نراقی، مهدی (1383). جامع السعادات، ج 1، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
28.نصیرالدین طوسی، محمد (1360). اخلاق ناصری، تهران، ‌انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
 
29.The Doctrine of MEAN IN western Ethics, Robert L Arrigtics.p:74
29. Aristotle on Ethics . Gerard j.Hughes:Routlege and New York.
30. Western Ethics, Robert L.Arrigtion publisher: Black Well 1998.
History of Western Ethics: Classical Greek jhonM.Cooper in Encyclopedia of.31 Ethics .edLawrence C.Becker.