جایگاه کشف و شهود در منظومۀ معرفت دینی و معیار واقع‌نمایی آن از منظر عرفای اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف (مبانی نظری)

چکیده

در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که بیانگر نوعی معرفت خاص است که از طریق عمل به شریعت و از راه طریقت و سیر و سلوک به‌سوی حق تعالی و توجه به عالم قدس حاصل می‌شود، از این‌رو معرفت شهودی یکی از راه‌های شناخت در منظومۀ معرفت دینی محسوب می‌شود و در کنار سایر منابع شناخت دارای اعتبار و روایی است. اما کشف و شهود مانند هر منبع معرفت‌زای دیگر نیازمند ملاک و معیاری است که با آن مکاشفات و القائات صحیح از فاسد بازشناخته شوند. آنچه از مجموع سخنان عرفا به‌دست می‌آید، این است که برای سنجش معارف شهودی دو گونه میزان نیاز است، میزان عام و میزان خاص که رهاورد انبیا و اولیای الهی میزان عام و گستردۀ معارف شهودی است و قواعد عقلی و فلسفی، استاد کامل، آثار و عوارض مشاهدات عرفانی، میزان خاص و محدودی در قلمرو معارف مفهومی به‌حساب می‌آیند.

کلیدواژه‌ها


. قرآن کریم
2. امام علی(ع) (1379 ش). مترجم علی دشتی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
3. ابن منظور، جمال‌الدین محمد (408 ق). لسان العرب المحیط، با مقدمۀ شیخ عبدالله العلایلی، بیروت، دارالجلیل و دارلسان العرب.
4. انصاری، ابواسماعیل (ماتن) (1381  ش). شرح منازل‌السائرین، شارح کمال‌الدین عبدالرزاق القاسانی ، با تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدار.
5. ابن عربی، محی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیه فی معرفه اسرار المالکیه و الملکیه، بیروت، دار‌الحیاء التراث العربی.
6. امین، نصرت بیگم (1361ش). مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان.
7. آملی، سید حیدر (1368). جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، انتشارت علمی و فرهنگی و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
 8. ابراهیمیان آملی (1389 ‌ش). ارمغان آسمان شرح رساله انسان در عرف عرفان علامه حسن‌زاده آملی، قم، قائم آل محمد.
9. ابوالفتوح رازی، حسین‌بن علی (1408 ق). روض‌الجنان و روح‌الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
10. بحرانی، سید هاشم (1416 ق). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت.
11. جوادی آملی(1389. ش). تفسیر انسان به انسان (نظریۀ جدید، پیرامون معرفت‌شناسی انسان)، به تحقق محمد حسین الهی‌زاده، قم، اسراء.
12. جوادی آملی (1372 ش). شناخت‌شناسی قرآن، تهران، نشر فرهنگی رجاء.
13. جوادی آملی (1372 ش). تحریر تمهید القواعد (ابن ترکه)، قم، انتشارات الزهرا.
14. جوادی آملی (1387 ش). عین نضّاخ، قم، انتشارات مرکز نشر اسراء.
15. حسن‌زاده آملی، حسن (1375 ش). رساله فی لقاء‌الله، ترجمۀ ابراهیم احمدیان، قم، قیام.
16. راغب اصفهانی (1375 ش). المفردات فی غریب القرآن،تحقیق صفوان عدنان داوودی، قم، ذوی‌القربی.
17. سجادی، سید جعفر (1370 ش). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری.
18ـ سید قطب (1408 ق). فی ضلال القرآن، بیروت، دارالثروة.
19. سید رضی، محمد‌بن حسین‌بن موسی (1415 ق). نورالثقلین، تحقیق صبحی صالح، بیروت، دارالاسوه.
20. سیوطی، جلال‌الدین (1404 ق). الدر المنثور، قم، انتشارات آیت‌الله مرعشی نجفی.
21. شیروانی، علی (1381 ش). مبانی نظری تجربۀ دینی، مطالعۀ تطبیقی و انتقادی آرای ابن عربی و رودلف اتو، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
22. صدرالدین، محمد(1981 م)،الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه العقلیه، بیروت، انتشارات داراحیاء التراث العربی.
23. طباطبایی، سید محمد حسین (1386 ش). شیعه در اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب
24. طباطبایی (1390 ش.). المیزان، بیروت، مؤسسه الاعملی للمطبوعات.
25. غزالی، امام محمد (1986 م). احیاء العلوم الدین، بیروت، دارالفکر.
26. فعالی، محمد تقی (1384 ش). تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
27. فرغانی، سعدالدین (1379 ش). مشارق الداری الشرح تائیه ابن فارض با مقدمه و تعلیقات سید جلال آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
28. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1429 ق). تفسیر کبیر، بیروت، احیاءالتراث العربی.
29. فناری، محمد‌بن حمزه (1373 ش). مصباح الأنس، تصحیح محمد خواجوی، تهران، انتشارات موسی.
30. قیصری رومی، داوود‌بن محمود (1375 ش). شرح فصوص‌الحکم، به کوشش استاد جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
31. کاشانی، عزالدین (1372 ش). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، هما.
32. کاشانی، عزالدین (1381 ش). شرح منازل‌السائرین،تحقیق محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدار.
33. مکارم شیرازی، ناصر (1363 ش). تفسیر نمونه، قم، انتشارات دارالکتاب الاسلامیه.
34. مجلسی، محمد تقی (1403ق). بحارالانوارالجامعه لدرراخبارالائمه الاطهار، بیروت، دارالاحیاء تراث العربی.
35. یزدان‌پناه، سید یدالله (1388 ش). مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش عطاء انزلی، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.