ارزیابی فلسفۀ اخلاق سکولار و روش‌شناسی مواجهۀ آن با اخلاق دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه تهران پردیس فارابی

چکیده

اخلاق سکولار که به تعبیر‌های مختلفی مانند اخلاق دین‌زدایی‌شده، انسانی یا عرفی از آن یاد می‌شود، در مقابل اخلاقی دینی و الهی قرار دارد و پدیده‌ای برآمده از تفکر سکولاریسم است که خود را بر مدار نیاز و حرکت جامعۀ بشری تطبیق می‌دهد. با این نگاه در اخلاق سکولار، قبض و بسط شناور و نسبی خواهد آمد و نمی‌توان آن را از جهان‌بینی الهی منبعث دانست.
سؤال اصلی پژوهش آن است که اخلاق غیرمبتنی بر دین بر چه مستندات و ادله‌ای متکی است و چگونه می‌توان در یک مواجهۀ منطقی به ارزیابی آن پرداخت؟
با این فرضیه که اشکال‌های طرح‌شده بر اخلاق دینی هم در مبنا و هم در روش به تأمل فراوان نیاز دارد، باید میان اعمال دینداران در عدم التزام کامل به اصول اخلاق دینی، با بنیادهای اساسی دین فرق گذاشت؛ چه آنکه برخی از ایرادهای روشنفکری به برخی اباحه‌گری‌های افراد جامعۀ دینی برمی‌گردد نه اصل دین.
در گفت‌وگوی پیش‌رو میان این دو رویکرد، پس از طرح نظریات ادلۀ اخلاق سکولار از زبان روشنفکران مسلمان و وطنی در قالب چند دستۀ هم‌افق، ابتدا این موارد به‌صورت مختصر و مورد‌پژوهانه تحلیل و نقد خواهند شد. در ادامه مواجهه‌ای کلی‌تر ناظر به مبانی و مؤلفه‌های معرفتی اخلاق سکولار صورت خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    نهج البلاغه

    1. ابن‌سینا،حسین‌بن عبدالله (1381). الاشارات والتنبیهات، قم، بوستان کتاب.
    2. ---،--- (بی‌تا). الهیات شفا، مقدمه ابراهیم مذکور، بیروت.
    3. ------ (1353). رسالةالسعادة، ضمن، مجموعه رسائل ابن‌سینا، درآباد، دائرةالمعارف العثمانیة.
    4. اتکینسون، آر.اف (1370). درآمدی به فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ سهراب علوی‌نیا، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
    5. احمدی، بابک (1374). کتاب تردید، تهران، مرکز.
    6. ادواردرز، پل (1378). فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران، تبیان.
    7. افلاطون (1380). دورۀ آثار، ترجمۀ محمد حسن لطفی و رضا کاویانی، ج1، چ دوم ،تهران، خوارزمی.
    8. امید، مسعود (1381). درآمدی بر فلسفۀ اخلاق ازدیدگاه متفکران مسلمان معاصر ایران، تبریز، مؤسسۀ تحقیقاتی علوم اسلامی - انسانی دانشگاه تبریز.
    9. بلخی، جلال الدین محمد (1373). مثنوی معنوی، نگاه، تهران.
    10. پی‌یتر، آندره (1360). مارکس و مارکسیسم، ترجمۀ شجاع‌الدین ضیاییان، تهران، دانشگاه تهران.
    11. حائری یزدی، مهدی (بی‌تا). کاوش‌های عقل عملی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    12. خزائی، زهرا (1373). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
    13. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود (1384). اخلاق اسلامی (ویراست دوم)، قم، معارف، چ سی و یکم.
    14. سروش، عبدالکریم (1374). خدمات و حسنات دین، مجلۀ کیان، سال پنجم، شمارۀ 27.
    15. سروش، عبدالکریم (1372). مدارا و مدیریت، تهران، صراط.
    16. سروش، عبدالکریم (1380). اخلاق خدایان، طرح نو، تهران.
    17. سروش، عبدالکریم (1360). دانش و ارزش، تهران، یاران، چ هفتم.
    18. شیخ صدوق، ابوجعفربن محمد (1363). عیون اخبار الرضا، ج 1، تصحیح سید مهدی حسینی لاجوردی، قم، کتابفروشی طوس.
    19. شیروانی، علی و همکاران (1391). مباحثی در کلام جدید، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    20. صدرالمتألهین‏، محمدبن ابراهیم شیرازی (1363). مفاتیح الغیب‏، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، تهران‏.
    21. ------ (1375) مجموعۀ رسائل فلسفى، انتشارات حکمت‏، تهران‏.
    22. طوسی، خواجه نصیرالدین (1407). تجریدالاعتقاد، بوستان کتاب، قم.
    23. فارابی، ابونصر (1980). آراء‌اهل‌المدینة الفاضلة، المطبعةالکائولیکیة، بیروت، طاوّل.
    24. فتحعلی، محمود (1378). تساهل وتسامح، قم، طه.
    25. فرانکنا، و یلیام کی(1380). فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ ان شاءالله رحمتی، تهران، حکمت.
    26. فنایی اشکوری، ابو القاسم (1384). دین در ترازوی اخلاق، تهران، صراط.
    27. فیض کاشانی، محمد (1384). المحجه البیضا، تهران، حسنین.
    28. قمی، حاج شیخ عباس (1422ق). سفینه البحار، تهران، اسوه.
    29. کاپلستون، فردریک (1382). تاریخ فلسفه، ج 7، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران، سروش.
    30. کاپلستون، فردریک (1371). نیچه فیلسوف فرهنگ، ترجمۀ علیرضا بهبهانی و علی اصغر حلبی، تهران، بی‌نا.
    31. کاجی، حسین (1384). اخلاق شناسی سروش، تهران، روزنه.

    32. کی‌یرکگور، سورن (1380). ترس و لرز، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران، نی.

    1. گروهی ازنویسندگان (1385). فلسفۀ اخلاق، قم، معارف.
    2. لاوین، ت. ز (1384). از سقراط تا سارتر، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران، نگاه، چ دوم.
    3. لگن هاوسن، ‌محمد (1377). تأملی در مفهوم خیر اخلاقی، مجله نقد و نظر، قم، شمارۀ 14.
    4. مجلسی، محمد باقر (1404ق). بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا.
    5. محمدی، مسلم (1389). پرستش اصل بنیادین فلسفۀ اخلاق استاد مطهری، مجلۀ آینه معرفت، تهران، ش25.
    6. مریجی، شمس‌الله (1382). سکولاریسم و عوامل شکل‌گیری آن در ایران، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    7. مصباح یزدی (1381). محمد تقی، فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، تهران، بین‌الملل.
    8. مصباح، مجتبی (1382). بنیاد اخلاق، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    9. مصباح یزدی، محمد تقی (1392). رابطۀ علم و دین، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    10. مصباح ‌یزدی، محمد تقی (1370). درس‌ها‌یی از فلسفۀ اخلاق، اطلاعات، قم.
    11. مطهری، مرتضی (1362). نقدی بر مارکسیسم، تهران، صدرا.
    12. مطهری، مرتضی (بی‌تا). مجموعۀ آثار، تهران، صدرا.
    13. مطهری، مرتضی (1372). فلسفۀ اخلاق، تهران، صدرا.
    14. مطهری، مرتضی (1377). تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا.
    15. مطهری، مرتضی (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 3، تهران، صدرا، چ ششم.
    16. ملکیان، مصطفی (بی‌تا). جزوۀ تقابل اخلاق دینی و اخلاق سکولار، بی‌جا، بی‌نا.
    17. مولوی، جلال الدین محمد (1373). مثنوی معنوی، نگاه، تهران.
    18. نصری، عبدالله (1380). یقین گمشده، ‌تهران، سروش.
    19. نصیری، محمد (1384). تاریخ تحلیلی صدر اسلام، قم، معارف.
    20. نیچه، فردریش (1352). دجال، ترجمۀ عبدالعلی دستغیب، تهران، آگاه.
    21. ویلیامز، برنارد (1383). فلسفۀ اخلاق، ترجمه و تعلیق زهرا امیرجلالی، قم، معارف.
    22. هاسپرز، جان (بی‌تا). فلسفۀ دین، ترجمۀ گروه مترجمان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    23. هولمز، رابرت ال (1382). مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران، ققنوس.