خدا، تأثرناپذیری و رنج: نقد و بررسی آموزۀ تأثرناپذیری الوهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش ‏آموختۀ کارشناسی ارشد فلسفۀ دین از دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

2 عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری فلسفۀ اخلاق دانشگاه قم

چکیده

در نوشتار حاضر، به این پرسش می‌پردازیم که «آیا ممکن است خداوند از رنج و درد موجودات، بخصوص انسان، به‌واسطۀ شرور در عالم اندوهگین نشود؟». به‌نظر می‌رسد پاسخ مثبت به این پرسش مستلزم ناسازگاری میان کمال اخلاقی و علم مطلق خداوند با تأثرناپذیری او باشد، زیرا علم در این‌گونه موارد یعنی فهم حالت‌های افراد که در اینجا همان رنج کشیدن بشر از شرور است. بنابراین اگر خدا رنج نمی‏کشد، چگونه رنج بشر را درک می‏کند؟ از سوی دیگر کمال اخلاقی خدا مستلزم عشق او به مخلوقاتش است و عشق‏ورزی همدلی میان عاشق و معشوق را منجر می‏شود. پس چگونه می‏توان پذیرفت که معشوق، یعنی انسان، در رنج باشد، اما عاشق از این رنج، هیچ اندوهی به خود راه ندهد؟
 اما قائلان به تأثرناپذیری خدا، اشکال‌هایی را بر فرض تأثرپذیری خدا ایراد کرده‏اند؛ از جمله اینکه تأثرپذیری خدا با دو مشکل مواجه می‌شود: اول با تغیرناپذیری در تناقض است و دوم از بهجت کامل خدا می‏کاهد. در پاسخ به ایرادِ استلزام میان تأثرپذیری و تغییرپذیری می‏توان از علم پیشین الهی مدد گرفت و در پاسخ به ایراد «رنج کشیدن و نقص در بهجت خدا» می‏توان تبیینی ارائه کرد که بر اساس آن متعلق بهجت الوهی «ذات خدا با تمام کمالات اوست» و اندوه حاصل از رنج دیگری به نقص در کمال ذاتی خدا و در نتیجه کاهش بهجت الوهی منجر نخواهد شد.
 

کلیدواژه‌ها


  1.  

    • قرآن، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند
    • کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید)
    • نهج‏البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی
    1. آگوستین(1391)، شهر خدا، مترجم حسین توفیقی، قم : انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب
    2. آنسلم (1386). پروسلوگیون، ترجمۀ افسانه نجاتی، تهران، قصیده‏سرا
    3. ابن‏سینا، حسین‏بن عبدالله (1390). الهیات از کتاب شفا، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر
    4. ـــــــــــــــ (1375). الاشارات و التنبیهات‏، قم، نشر البلاغة
    5. ــــــــــــــ (1385). الهیات نجات، ترجمه و شرح سید یحیی یثربی، قم، بوستان کتاب قم
    6. اسپینوزا، باروخ (1388). اخلاق، ترجمۀ محسن جهانگیری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی
    7. بوئتیوس (1385). تسلای فلسفه، مترجم سایه میثمی، تهران، نگاه معاصر
    8. پلانتینجا (پلانتینگا)، الوین (1384). خدا، اختیار و شر ، مترجم محمد سعیدی مهر، قم، مؤسسۀ فرهنگی طه
    9. طالقانی، نظر علی (1373). کاشف‌‏الاسرار، ج 1، تهران، مؤسسۀ فرهنگی رسا
    10. طباطبایی، سید محمد حسین (1374). المیزان فی التفسیر القرآن، ج 1، مترجم سید محمد باقر موسوى همدانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم
    11. طوسی، خواجه نصیرالدین (1388). کشف‏المراد (ترجمه و شرح تجرید‌الاعتقاد)، ترجمه و شرح ابوالحسن شعرانی، تهران، انتشارات هرمس
    12. فرّو، چارلز تالیا (1382). فلسفۀ دین در قرن بیستم، مترجم انشالله رحمتی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی
    13. گنابادی، سلطان محمد (1372). بیان السعاده فی مقامات العباده، ج 7، مترجم محمّد آقا رضاخانى و حشمت‌اللّه ریاضی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور
    14. غزالی، احمد (1385). السوانح فی‌العشق، دو رسالۀ عرفانی در عشق، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات منوچهری
    15. ملاصدرا (1390). مبدأ و معاد، ترجمه و شرح محمد ذبیحی، قم، انتشارات دانشگاه قم
    16. مولانا، جلال‏الدین محمد بلخی رومی (1385). مثنوی معنوی، ج 1، به تصحیح عبدالکریم سروش، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی
    17. هیک، جان (1390). فلسفۀ دین، مترجم بهزاد سالکی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی
    1. 18.  Aquinas ( بی‏تا ), Summa Theologica, Trans by Fathers of the English Dominican Province, New York: Benzinger Brothers

    19. Helm, Paul ( 2010 ), Goodness, A Companion to Philosophy of Religion, ed. by C. Taliaferro, P. Draper,and P. Quinn, (Oxford : Basil Blackwell ),pp 263 _ 269

    20. Leftow,Brian(2011),Immutability,The Stanford Encyclopedia of PhilosophyEdward.N.Zalta(ed.), URL=<http://plato.stanford.edu/archives/sum2011/entries/immutability/>

    21. Mackie. J. L ( 2009 ), Evil and Omnipotence, Readings in  philosophy of religion, ed by Linda Zagzebski & T. D. Miller, ( Wiley – Blackwell ), pp 342 _ 349

    22. Owen, H. P ( 2006 ), Concept of God, Encyclopedia of Philosophy, vol 7,  ed. By Donald M. Borchert (Macmillan Reference USA ), pp 107 _ 113

    23. Peterson, Michael L ( 1992 ), The Problem of evil : selected readings, ed by M.L.Peterson, (University of Notre Dame PressNotre Dame ), pp 1 _ 19

    24. Wainwright, W.J. ( 2010 ), Concepts Of God, Philosophy Of Religion, Vol 1, ed. By W.J. Wainwright, (London and New York : Routledge ), pp 57 _ 71