تطورات بنیادین مفهوم «ذات نامتناهی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفۀ دانشگاه تهران

چکیده

مفهوم «ذات نامتناهی» که هم از جنبۀ فلسفی و هم الهیاتی اهمیت دارد، تطورات بنیادین زیادی را در طول تاریخ تفکر در غرب پشت سر گذاشته است. پیشاسقراطیان برخورد دوگانه‌ای با آن داشته‌اند. برخی چون آناکسیمندر و ملیسوس به دیدۀ پذیرش به آن نگریسته‌اند. این آرخه از نظر آنان، منشأ، الهی‌، فناناپذیر، درون‌ماندگار‌ در جهان طبیعت و سابق بر کثرات و مشتمل بر آنهاست، اما در عین‌حال «شخص» نیست. در مقابل، فیثاغورس، پارمنیدس، افلاطون و ارسطو نامتناهی را با نامتعین، نامعقول و آشوبناک یکی دانسته‌اند و از این جنبه، آن را وصفی منفی تلقی کرده‌اند. اما فیلون و به‌تبع او متألهان مسیحی، نامتناهی را وصف خدا قلمداد کرده‌اند و با فرارَوی از سنت پیشاسقراطی بر تعالی کامل ذات نامتناهی و همچنین شخص بودن آن تأکید ورزیده‌اند. در انتهای قرون وسطی بازگشتی ‌سوی درون‌ماندگار دانستن ذات نامتناهی ظهور می‌کند، اما همچنان شخص بودن آن حفظ می‌شود. دکارت به این بازگشت با دیدۀ پذیرش نمی‌نگرد و باز بر تعالی و تشخص به‌صورت توأمان تأکید می‌کند. اتخاذ هر کدام از این نظریات، پیامدهای فلسفی و الهیاتی خاصی را به‌همراه دارد.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


  1.  

    علاوه بر عهد عتیق

    1. ابن سینا، حسین‌بن عبدالله (1430). الشفاء، جلد 10، چاپ ابراهیم مدکور و سعید زاید، قم، انتشارات ذوی‌القربی.
    2. ابن میمون، موسی (1972). دلالهالحائرین، به تحقیق یوسف آتای، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
    3. اپستاین، ایزیدور (1385). یهودیت: بررسی تاریخی، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
    4. ارسطو (1377). متافیزیک،ترجمۀ شرف‌الدین خراسانی، تهران، انتشارات حکمت.
    5. ارسطو (1379). درآسمان، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران، انتشارات هرمس.
    6. ارسطو (1385). سماعطبیعی،ترجمۀ محمد حسن لطفی، تهران، نشر طرح نو.
    7. افلاطون (1380). دورۀآثارافلاطون، جلد 4، ترجمۀ محمد حسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی.
    8. ایلخانی، محمد (1386). تاریخفلسفهدرقرونوسطیورنسانس، تهران، انتشارات سمت.
    9. ایلخانی، محمد (1387). وجوددرقرونوسطایمتقدم، دوفصلنامۀ شناخت، شمارۀ 59: 7 - 25.
    10. بغدادی، ابوالبرکات (1373). الکتابالمعتبرفیالحکمه، افست، اصفهان.
    11. بهشتی، محمدرضا (1387). تحوّلتاریخیمفاهیم، نامۀ پژوهش،شمارۀ 13: 49 - 66.
    12. حسن‌زاده، صالح؛ آیت‌اللهی، حمید رضا (1386). سیروتطورمفهومخدادرفلسفۀغربازنظرسهفیلسوف دکارتی، نامۀ مفید،شمارۀ 59: 87 - 102.
    13. حلّی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر (1422). کشفالمرادفیشرحتجرید‌الاعتقاد، به تحقیق حسن حسن‌زادۀ آملی، قم، مؤسّسه النشر الاسلامی.
    14. خراسانی، شرف‌الدین (1387) نخستینفیلسوفانیونان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    15. دکارت، رنه (1376). فلسفۀدکارت: قواعدهدایتذهن،اصولفلسفه،انفعالاتنفس، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران، انتشارات الهدی.
    16. دکارت، رنه (1385). تأملاتدرفلسفۀاولی، ترجمۀ احمد احمدی، تهران، انتشارات سمت.
    17. دکارت، رنه (1386). اعتراضاتوپاسخ‌ها، ترجمۀ علی افضلی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    18. ژیلسون، اتین (1374). خدا و فلسفه، ترجمۀ شهرام پازوکی، انتشارات حقیقت.
    19. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1337). الحکمهالمتعالیهفیالاسفارالعقلیهالاربعه، افست، قم.
    20. طالب‌زاده، سید حمید (1385). متناهیونامتناهی، مجلۀ فلسفه، شمارۀ 11: 87 - 102.
    21. فلوطین (1389). دورۀ آثار افلوطین، جلد 2، ترجمۀ محمد حسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی.
    22. کاپلستون، فردریک (1380 الف). تاریخفلسفه: یونانوروم، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، تهران، انتشارات سروش و علمی و فرهنگی.
    23. کاپلستون، فردریک (1380ب). ازدکارتتالایب‌نیتس، ترجمۀ غلامرضا اعوانی، تهران، انتشارات سروش.
    24. کاپلستون، فردریک (1387).  تاریخفلسفه: ازآوگوستینوستااسکوتوس، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    25. گمپرتس، تئودور (1375). متفکرانیونانی، ترجمۀ محمد حسن لطفی، جلد 2، تهران، انتشارات خوارزمی.
    26. گندمی نصرآبادی، رضا (1392). فیلون اسکندرانی: مؤسس فلسفۀ دینی، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب و سازمان سمت.
    27. لاهیجی، عبدالرزاق (1306) .شوارقالالهامفیشرحتجرید‌الکلام، تهران، انتشارات مهدوی.
    28. هسیودس (1387). تئوگونیهسیودس،ترجمۀ فریده فرنودفر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    29. Aquinas, Thomas (1912), Summa Theologica, Catholic Church Edition, Vol 1, London.
    30. Aristotle (1984), The Complete Works, 2 Vols, Trans by Lonathan Barnes, Princeton.
    31. Armstrong, A. H (1955), Plotinus Doctrine of the Infinite and It’s Significance for Christian Thought, Downside Review(73), pp 47-58.
    32. Augustine, Aurelius (1871), On the Trinity, trans by Arthur West Haddan, Edinburgh.
    33. Augustine, Aurelius (1912), Confessions: Books 1-8, trans by William Watts, Loeb Classical Library.
    34. Barnes, Jonathan (2005), The Presocratic Rhilosophers, Routledge.
    35. Borchert, Donald (edi:2006), Encyclopedia of Philosophy, 10 Vols, Mcmillan.
    36. Cornford, F. M (1952), Principium Sapientiae, Cambridge.
    37. Cornford, F. M (1997), Plato’s Cosmology, Routledge.
    38. Descartes (1984-85), The Philosophical Writings of Descartes, Trans by Cottingham, Vol 1 & 2, Cambridge.
    39. Descartes (1991), The Philosophical Writings of Descartes, Trans by Cottingham, Vol 3, Cambridge.
    40. Drozdek, Adam (2008), In the Beginning Was the Apeiron, Stuttgart.
    41. Finkelberg, Aryeh (1993), Anaximender’s conception of the apeiron, phronesis(38/3), pp 229- 256.
    42. Furley, David & Allen, R (edi:1970), Studies in Presocratic Philosophy, Vol 1, Routledge.
    43. Guthrie, W. K. C (1962), A History of Greek Philosophy, Vol 1. Cambridge.
    44. Guthrie, W. K. C (1978), A History of Greek Philosophy, Vol 5. Cambridge
    45. Holscher, U (1970), Anaximender and the Beginnings of Greek Philosophy, In Furley & Allen (edi:1970), pp 281-322.
    46. Kahn, Charles (1960), Anaximander and the Origins of Greek Philosophy, New York.
    47. Kirk, G.S; Raven, J.E; Schofield, M (1990), The Presocratic Philosophers, Cambridge.
    48. Lovejoy, Arthur (1909), The Meaning of phusis in the Greek Physiologers, The   philosophical Review(18/4), pp 369-383.
    49. Moore, A. w (2001), The Infinite, London, Routledge.
    50. Naddaf, Gerard (2005), The Greek Concept of Nature, New York.
    51. Owen, H. P (1967), Infinity in Theology and Metaphysics, In Borchert(edi:2006),Vol 4, pp 667-671.
    52. Plato (1989), Collected Dialogues, 2 Vols, Trans by Edith Hamilton, Princeton.
    53. Plotinus (1969-1988), Enneads, Translated by A. H. Armstrong, 7 Vols, Loeb Classical.
    54. Ross, david (1981), Aristotle’s Metaphysics, 2 Vols, Oxford, Clarendon.
    55. Solmsen, Friedrich (1962), Anaximander’s infinite, AGPH(44/2), pp 109-131.
    56. Taylor, A.E (1971), Plato: The Man and His Works, London.
    57. Undusk, Rein (2009), Infinity on the Threshold of Christianity, Trames(63/58), pp 307-340.
    58. Vlastos, Gregory (2005), Plato’s Universe, Washington, Parmenides Pub.
    59. Wolfson, Harry (1934), The Philosophy of Spinoza, 2 Vols, Harvard.
    60. Wolfson, H. A (1962), Philo: Foundations of Religious Philosophy, Vol 1, Harvard.