بررسی ادلۀ عقلی و نقلی اندیشۀ تقارن حدوث نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و اندیشمندان نخستین امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام امامیه دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه فلسفۀ دانشگاه تهران

چکیده

دو ساحتی بودن انسان و دارا بودن دو نشئۀ جسمانی و روحانی از امور پذیرفته‌‏شده نزد ارباب ادیان و فیلسوفان الهی است. فلاسفۀ مسلمان، با وجود اختلاف در نوع حدوث نفس، دربارۀ اصل «حدوث نفس و عدم تقدم آن بر بدن» اتفاق نظر داشته‌اند. در این بین ابن‌سینا و ملاصدرا در نگاشته‌های خود دلایل متعددی را به نفع «حدوث نفس و عدم تقدم آن بر بدن» ذکر می‌کنند. از سوی دیگر بی‌تردید، بسیاری از ادلۀ نقلی، در «حدوث نفس پیش از بدن» ظهور دارند. مقالۀ حاضر با ارزیابی و بیان اشکال‌های دلایل ملا صدرا بر این اندیشه، نشان می‌دهد که تعارض میان عقل و ظاهر نقل، تعارضی ادعایی است و به‌سبب نبود دلیل عقلی قطعی بر خلاف ظاهر ادلۀ نقلی، دلیل محکمی برای صرف‌ نظر از ظواهر ادلۀ نقلی نداریم.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. امام صادق، جعفر‌بن محمد (ع) (منسوب) (1400ق). مصباح‌الشریعه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    2. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (2007م). احوال النفس الناطقه، تحقیق راحمه فؤاد الاهوانی، پاریس، داربیبلون.
    3. ــــــــــــــــــــــــ (1404ق). الشفاء، الطبیعیات، قم، مکتبة آیةالله مرعشی نجفی.
    4. ابن‌ ابی‌اصیبعه (1377ق). عیون الانباء، بیروت، بی‌نا.
    5. ابن هروی، نظام‌الدین احمد محمدبن شریف (1363). انواریه (ترجمه و شرح حکمة‌الإشراق سهروردی)، تهران، امیرکبیر.
    6. احسایی، ابن ابی‌جمهور (1405ق). عوالی اللئالی، قم، سیدالشهداء.
    7. اخلاقی، مرضیه (1384). ﻧﮕﺮﺵ ﺻﺪﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺫﺭ ﻭ ﻣﯿﺜﺎﻕ، ﺍﻧﺪﯾﺸۀ ﻧﻮﯾﻦ ﺩﯾﻨﯽ، ﺷﻤﺎﺭۀ 3: 177 – 196.
    8. اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل (2005م). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تصحیح هلموت ریتر، چاپ سوم، بیروت، مطبعة المتوسط.
    9. افتخار، مهدی (1383). ﺗﺄﻣﻠﯽ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺙ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻧﻔﺲ، کیهان فرهنگی، شمارۀ 214: 26 – 33.
    10. افضلی، علی (1388). ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺍﺷﮑﺎﻻﺕ ﮐﻼﻣﯽ ﻭ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻋﺎﻟﻢ ﺫﺭ، فلسفۀ دین، شمارۀ 4: 85 – 112.
    11. برقی، احمد‌بن محمد‌بن خالد (1370ق). المحاسن، تحقیق سید جلال‌الدین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه
    12. بیابانی اسکویی، محمد (1386). انسان در عالم اظله و ارواح؛ آیات و احادیث، سفینه، شمارۀ 15: 9 – 33.
    13. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1387). ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﺫﺭ؛ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻭ ﺗﻮﺍﺗﺮ ﺭﻭﺍﯾﺎﺕ، سفینه، شمارۀ 21: 119 – 126.
    14. تهرانى، آقا بزرگ (1408ق). الذریعة إلى تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان.
    15. حر عاملی، محمد‌بن حسن (1418ق). الفصول المهمه فی اصول الائمه، تحقیق محمد قائنی، قم، مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا (ع).
    16. حلی، حسن‌بن سلیمان (1370ق). مختصر بصائرالدرجات، نجف، منشورات المطبعه الحیدریه.
    17.  حلی، حسن‌بن یوسف (1386). معارج الفهم فی شرح النظم، قم، دلیل ما.
    18. جزایری، سید نعمت‌الله (بی‌تا). الانوار النعمانیه، بیروت، مؤسسۀ اعلمی، چاپ چهارم.
    19. ـــــــــــــــــــــ (1417ق). نورالبراهین، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
    20.  رازی، فخرالدین محمد‌بن عمر (1411ق). المباحث المشرقیه فى علم الالهیات و الطبیعیات‏، چاپ دوم، قم، انتشارات بیدار.
    21. زکوی، علی اصغر (1384). ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺍﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﺍﺑﻦ‌ﺳﯿﻨﺎ ﻭ ﻣﻼﺻﺪﺭﺍ ﺩﺭ مسئلۀ ﺣﺪﻭﺙ ﻧﻔﺲ، ﺍﻧﺠﻤﻦ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺍﺳﻼﻣﯽ، شمارۀ 2: 117 تا 140.
    22. سعیدی، احمد و غلامرضا فیاضی(1387). ارزیابی ادله و مبانی نظریة حدوث نفس، معرفت فلسفی، سال ششم، شمارۀ دوم: 11 - 42.
    23. سهروردی، یحیی‌بن حبش (1375). مجموعۀ مصنفات شیخ اشراق، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
    24.  سیوری، مقداد‌بن عبدالله (1422ق). اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه، تحقیق قاضی طباطبایی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    25.  شریف مرتضی، علی‌بن ابواحمد (1350ق). تنزیه الانبیاء، قم، منشورات شریف مرتضی.
    26.  ــــــــــــــــــــــــــــ (1411ق). الذخیره فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
    27.  ـــــــــــــــــــــــــــــ (1405ق). رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید مهدی رجایی، چاپ اول، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم.
    28. شهرستانی، ابوالفتح محمد‌بن عبدالکریم (1414ق). الملل والنحل، تحقیق محمد امیر مهنا و ...، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه.
    29.  صدرالدین شیرازی، محمد‌بن ابراهیم (1360). اسرارالآیات، با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
    30.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم، بیدار.
    31. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1368). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، قم، المصطفوی.
    32.  ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1370). شرح اصول کافی، کتاب التوحید، همراه با تعلیقات ملا علی نوری، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    33.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانى، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
    34.  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1361). العرشیه، تهران، انتشارات مولی.
    35. صدوق، محمد‌بن علی‌بن بابویه قمی (1414ق). الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    36. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (١٣٨٩ق). التوحید، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
    37.  صفار، محمد‌بن حسن‌بن فروخ (1404ق). بصائرالدرجات، قم، انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
    38.  طالقانى، محمد نعیم (1411ق). منهج الرشاد فی معرفه العباد، تحقیق رضا استادی، مشهد، بنیــاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    39.  طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ‏ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏.
    40.  طوسی، محمد‌بن حسن (1406ق). الاقتصاد فیمایتعلّق بالاعتقاد، چاپ دوم، بیروت، دارالأضواء.
    41.  ــــــــــــــــــــــ (1415ق). الرجال، تحقیق جواد قیومی، چاپ اول، قم، مؤسسۀ نشرالفقاهه.
    42. ــــــــــــــــــــــ (1417ق). الفهرست، تحقیق جواد قیومی، چاپ اول، قم، مؤسسۀ نشرالفقاهه.
    43.  طوسی، نصیرالدین محمد‌بن محمد (1405ق). تلخیص المحصل، بیروت، دارالاضواء.
    44. عبودیت، عبدالرسول (1391). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
    45. عراقی، عبدالنبی (1382). روح ایمان، تحقیق: ناصر باقری بیدهندی، قم، بنیاد پژوهش‌های علمی فرهنگی نورالاصفیاء.
    46.  عیاشى، محمد‌بن مسعود (1380ق). تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، چاپخانۀ علمیه.
    47.  قمی، قاضی سعید (1415ق). شرح توحید صدوق، تصحیح نجفقلی حبیبی، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    48.  کلینی، محمد‌بن یعقوب (1407ق). الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    49.  مانکدیم، احمد‌بن حسین (1416ق). شرح الاصول الخمسه، تحقیق عبدالکریم عثمان، چاپ سوم، قاهره، مکتبة وهب.
    50.  مجلسی، محمد باقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
    51. ـــــــــــــــــــ (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    52.  مکی عاملی، حسن محمد (1423ق). الالهیات، محاضرات جعفر سبحانی، قم، مؤسسۀ امام صادق (ع).
    53. ملکی میانجی، محمد باقر (1415ق). توحید الامامیه، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    54.  منتظری، محمد حسین، انگارۀ معرفت ضروری در روایات امامیه و اندیشۀ اصحاب نخستین، در دست چاپ.
    55.  نجاشی، احمد‌بن علی‌بن احمد (1416ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعه، به‌کوشش سید موسی شبیری زنجانی، چاپ پنجم، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.

     

مجله علمی
دوره 12، شماره 4
دی 1394
صفحه 687-720

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار