قرآن و آموزة نامیرایی نَفْس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه تهران

چکیده

میرایی موجودات یکی از آموزه‌های مسلّم قرآنی است که در آیات متعددی دیده می‌شود. آیۀ «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ» مستند نظریۀ قرآنی در تبیین مؤلفه‌های این آموزۀ اعتقادی است و شایستگی استناد و ارجاع در فرجام‌شناسی قرآنی را دارد. تبیین دقیق این نظریه، مستلزم پاسخ به پرسش‌هایی چون ماهیت مرگ چیست؟ گسترۀ مرگ کدام است؟ متعلق و فرایند مرگ چیست؟ بر پایۀ این آیه و آیات هم‌مضمون آن است. برایند بررسی تفاسیر فریقین نشان داد که قرائت واحدی از این آموزه میان مفسران وجود ندارد. دلیل این اختلاف قرائت، اثرگذاری پیش‌فرض‌های فلسفی، انسان‌شناختی، ادبی و روش آنان در تفسیر آیات است. نگارنده در پاسخ به پرسش‌های مذکور، رهیافت عدم‌انگاری در تبیین ماهیت مرگ، عدم شمول نفس بر خداوند و اختصاص آن به انسان در تحلیل گسترۀ مرگ، تعلق آن فقط به جسم و بدن انسانی و ساکت بودن قرآن دربارۀ فرایند مرگ را دیدگاه مقبولی دانسته است.
 
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. ابن‌الأنباری، محمد‌بن قاسم (2004م). الزاهر فی معانی کلمات الناس. لبنان، دارالکتب العلمیة.
  3. ابن‌سکیت، یعقوب‌بن اسحاق (1412 ه‍.ق). ترتیب اصلاح المنطق. مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة ایران.
  4. ابن‌سیده، علی‌بن اسماعیل(بی‌تا). المخصص. لبنان، دارالاحیاء التراث العربی.
  5. ابن‌عاشور، محمد‌بن طاهر(بی‌تا). التحریر و التنویر. قم: نرم‌افزار جامع‌التفاسیر.
  6. ابن‌عربی، محى‌الدین محمد (1422ق). تفسیر ابن‌عربی. لبنان، دارلاحیاء التراث العربی.
  7. ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق‌بن غالب (1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت، دارالکتب العلمیة.
  8. ابن‌فارس، احمد (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  9. ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر (1409ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دارالکتب العلمیة.
  10. ابولفتوح رازی، حسین (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن. مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى آستان قدس رضوی.
  11. آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت، دارالکتب العلمیة.
  12. ثعالبی، عبدالرحمن‌بن محمد (1418ق). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. لبنان، دارلاحیاء التراث العربی.
  13. جعفری، محمد تقی (1349ش). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى جلال‌الدین محمد مولوى. تهران، انتشارات اسلامی.
  14. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1956م). الصحاح. بیروت، دارالعلم للملایین.
  15. حائرى تهرانی، میر سید علی (1377ش). مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر. تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  16. حسینی شیرازی، سید محمد (1424ق). تقریب القرآن إلى الأذهان. بیروت، دارالعلوم.
  17. خطیب، عبد الکریم (بی‌تا). التفسیر القرآنی للقرآن. قم، نرم‌افزار جامع‌التفاسیر.
  18. زحیلی، وهبة‌بن مصطفی (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. بیروت، دارالفکر المعاصر.
  19. سبزواری، محمد‌بن حبیب (1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
  20. شوکانی، محمد‌بن علی (1414ق). فتح القدیر. بیروت، دار ابن‌کثیر.
  21. صافى، محمود‌بن عبدالرحیم (1418ق). الجدول فی إعراب القرآن. بیروت، دارالرشید.
  22. طباطبایی، محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  23. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران، انتشارات ناصر خسرو.
  24. طنطاوی، سید محمد (بی‌تا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. قم: نرم‌افزار جامع‌التفاسیر.
  25. طوسی، محمد‌بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. لبنان، دارالاحیاء التراث العربی.
  26. طیب، سید عبدالحسین (1378 ش). أطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران، انتشارات اسلام.
  27. عسگری، ابوهلال (1412ق). الفروق اللغویه. قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
  28. فخر رازی، محمد‌بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  29. فراهیدی، خلیل (1409ق). العین. تهران، مؤسسة دارالهجرة.
  30. فضل‌الله، سید محمد حسین (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر.
  31. فیضی دکنی، ابولفضل (1417 ق). سواطع الإلهام فی تفسیر القرآن، قم، دارالمنار.
  32. قرطبی، محمد‌بن احمد (1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران، انتشارات ناصر خسرو.
  33. مجلسی، محمد باقر (1983م). بحار الأنوار. بیروت، مؤسسة الوفاء.
  34. مشهدی، محمد‌بن محمد رضا (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
  35. مفید، محمد‌بن محمد (1424ق). تفسیر القرآن المجید. قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  36. مکارم شیرازی، ناصر (1421 ق). الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم، مدرسۀ امام على‌بن ابى‌طالب (ع).
  37. میبدی، احمد (1371ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار. تهران، امیرکبیر.
  38. نخجوانی، نعمت‌الله‌بن محمود (1999م). الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة. مصر، دار رکابى للنشر.
  39. نووی، محمد‌بن عمر (1417ق). مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید. بیروت، دارالکتب العلمیة.