وحدت وجود از منظر علامه محمدتقی جعفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه آزاد تهران مرکز

چکیده

شاید بتوان مهم‌ترین بحث از مباحث کلام، فلسفه و عرفان نظری را، بحث دربارة توحید و حقیقت آن دانست. در این بین دیدگاه‌ها و اختلاف‌نظرهای بسیاری بین اهل کلام و فلاسفه و عرفا وجود دارد که کتاب‌های بسیاری در این عرصه به آنها اختصاص داده شده است. اهل کلام و فلاسفۀ مشاء، به بینونت خالق و مخلوق رأی داده‌اند؛ متفکران اشراقی به نوعی وحدت معتقدند که کثرت را شامل می‌شود. مؤسس حکمت متعالیه به تبع فهلویون، وحدت تشکیکی و سپس به تبع اهل عرفان، نوعی از وحدت شخصی وجود را مطرح کرد. عرفا نیز وحدت شخصی وجود را رأی ادق می‌دانند. یکی از متفکران معاصر، یعنی استاد محمدتقی جعفری نیز در آثار خود به‌طور پراکنده به این مسئله پرداخته و در ظاهر امر به مخالفت‌های بسیار و اشکال‌های متعددی در مقابل دیدگاه وحدت وجود همت گمارده است. ما در این مقاله، ضمن طرح اشکال‌های ایشان، به بازسازی دیدگاه وی در زمینة «ارتباط خالق و مخلوق» پرداخته‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که باید به نظریات استاد جعفری در دو مقام توجه کرد. ایشان در مقام نخست با نگاه پانته‌ایستی به نقد «وحدت وجود» عرفا می‌پردازد، حال آنکه در ایستار دوم از حیات علمی خویش، به دیدگاه عارفان نزدیک شدند و وحدت شخصی وجود را پذیرفتند.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


  1.         قرآن کریم.

    1. صبحی صالح (بی‌تا). نهج‌البلاغه، قم، مؤسسه دارالهجره.
    2. آملى، سید حیدر (1386). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
    3. ابن‌عربی، محمد (بی‌تا). الفتوحات المکیه‌، ج 1، بیروت، دار صادر.
    4. جعفری، محمد تقی (1334). ارتباط انسان و جهان، ج 2، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    5. ــــــــــــــــــــ (1373). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، ج 14، تهران، اسلامی.
    6. ــــــــــــــــــــ (1376). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ج 27، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم، ج 10، قم، مرکز نشر اسراء.
    8. جمعی از پژوهشگران حوزۀ علمیۀ قم (1382). گلشن ابرار، خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل، قم، معروف.
    9. سبزواری، ملاهادی (1367ق). شرح منظومه، تهران،کتابفروشی علمیۀ اسلامیه (طبع ناصری).
    10. ابن‌بابویه، محمد‌بن على (1398‌ق). التوحید، محقق و مصحح هاشم‏حسینى، قم، جامعۀ مدرسین. ‏
    11. ملاصدرا (1981م‏). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج 1 و 2، بیروت، دارالاحیاء التراث.‏