بررسی دیدگاه الهیات سلبی ابن‌میمون و قاضی سعید قمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور

2 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

 در طول تاریخ اندیشه، مسائلی نظیر علم ما به خدا، سخن گفتن از او، راه‌های تقرب و اسما و صفات او، به‌طور عام همواره مطرح و محل مناقشه بوده است. این مسئله برخی را به‌سمت الهیات ایجابی و برخی را به‌‌سوی الهیات سلبی سوق داده است. طرفداران الهیات سلبی معتقدند که تنها به شیوۀ سلبی می‌توان دربارۀ افعال و صفات خداوند سخن گفت به‌گونه‌ای که ابن‌میمون توصیف درست و بی‌نقص خداوند را صرفاً توصیف او به اوصاف سلبی می‌داند و از این طریق ساحت خداوند را از تشبیه به مخلوق، شرک و اسناد عیب و نقص مبرا می‌داند. قاضی سعید نیز به‌شدت با اتصاف ذات خدا به اسما و صفات مخالفت ورزیده و به‌سمت تنزیه محض کشیده شده است. لیکن افراط در زمینۀ تعالی و تنزیه و تکیه بر روش سلبی‌گروی، امکان هرگونه سخن گفتن معنادار و حقیقی دربارۀ خدا را ناممکن می‌کند.

کلیدواژه‌ها


. ابن‌میمون، موسی (بی‌تا). دلاله الحائرین، تحقیق حسین آتای، آنکارا: مکتبة الثقافة الدینیه.
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1377). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: قیام.
3. اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل (بی‌تا). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمۀ دکتر محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.
4. افلوطین (1366). دورۀ آثار افلوطین، ترجمۀ محمد حسن لطفی، ج 1، تهران: خوارزمی.
5. افلاطون (1380). دورۀ آثار افلاطون، ترجمۀ محمد حسن لطفی، ج 3، تهران: خوارزمی.
6. الدرز، لئوجی (1381). الهیات فلسفی توماس آکوئیناس، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
7. بدوی، عبدالرحمن (1374). تاریخ اندیشههای کلامی در اسلام، ترجمۀ حسین صابری، مشهد، آستان قدس رضوی
8. توکلی، غلامحسین (1386). الهیات سلبی، نامۀ حکمت، شمارۀ 1: 91 ـ 118.
9. رازی، فخرالدین محمدبن عمر (1976). اسماءالله الحسنی، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریه.
10. سجستانی، ابویعقوب (1949). کشفالمحجوب، به تصحیح هانری کربن: کتابخانۀ طهوری.
11. طباطبایی، سید محمد حسین (1367). اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی مطهری، ج 5، قم: صدرا.
12. ------------------------ (1370). نهایةالحکمه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13. قمی، قاضی سعید (1362). کلید بهشت، با مقدمه و تصحیح محمد مشکات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
14. --------------- (1377). شرح توحیدالصدوق، تصحیح و تعلیق دکتر نجفقلی حبیبی، چاپ 1، تهران: انتشارات وزارت ارشاد (مؤسسه الطباعة و النشر).
15. علی‌زمانی، امیر عباس (1383). سلب یا سکوت بررسی و نقد الهیات سلبی فلوطین، اندیشۀ دینی، شمارۀ 12.
16. کربن، هانری (1384). مقالات هانری کربن (مجموعه مقالات)، گردآوری و تدوین محمد امین شاهجویی، تهران: حقیقت.
17. معروف الحسنی، هاشم (1371). شیعه در برابر معتزله، ترجمۀ محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی.
18. ولفسون، هری استرین (1368). فلسفۀ علم کلام، ترجمۀ احمد آرام، چاپ 1، تهران: انتشارات الهدی.
19. یاسپرس، کارل (1363). آگوستین، ترجمۀ محمد حسن لطفی، تهران: خوارزمی.
 

 

20.Turner, D., (1999). The Darkness of God and the Eucharistic Presence , Modern Theology, 15:2, pp 143-158.
21.Cited: Burrell, pp. 62- 63,(2001).
22. Kenney, J.P., (1998). "Patristic Philosophy", in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, vol.7.
23.Pany, S.,(1998). "Mistisism", in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, vol. 6.
24.Pojman, L.,(1994).  Philosophy of  Religion, Wadworth Publishing Company, California.
25.Routledge, (1998). Encyclopedia of philosophy, Londan and New York: Routledge.
26.Runia, D.,(1997). "Philo of Alexandria" in: Routledge Encyclapedia of Philosophy, vol.7.
27.Ross, J., (1993). Religious Language in: An introduction  to the philosophy of  Religion, Ed by Brian Davies, Oxford university press.
28.Stiver, D.R., (1996). The philosophy of  Religious language, Blackwell, Oxford.
29.William, L.R,(1996). Dictionary of philosophy and Religion, New Jersey, Humanities Press.