امکان طرح آزاداندیشی در پژوهش به‌مثابۀ یک مسئلۀ اخلاقی بر مبنای منابع اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی

چکیده

آزاداندیشی نخستین بار توسط اثبات‌گرایان در روش‌شناسی تحقیقات مطرح شد. ایشان معتقد بودند محقق در علوم انسانی هم باید مثل علوم طبیعی از حوزۀ تأثیر همۀ ارزش‌ها و ترجیحات آزاد باشد. صاحبان رویکردهای تفسیری و انتقادی با طرح مباحث گسترده‌ای به‌طور کلی یا جزئی با این نظریه مخالفت ورزیدند. این گفت‌وگو در حوزۀ روش‌شناسی تحقیقات همچنان گرمای خود را حفظ کرده است. چیزی که این مسئله را از منظر اخلاق شایستۀ توجه اخلاق‌نویسان می‌کند و ماهیتِ موضوع و هدف مسئلۀ آزاد‌اندیشی فرصت آن را فراهم می‌کند، امکان طرح آزاداندیشی به‌عنوان مسئله‌ای اخلاقی و توصیۀ آزاداندیشی به‌عنوان هنجاری اخلاقی است. از آنجا که موضوع آزاداندیشی به‌معنای ارزش‌هایی که محقق می‌تواند در فرایند پژوهش، خود را از حوزۀ تأثیر آنها دور نگه دارد، با وجود مباحثات طولانی بین رویکردهای مختلف پژوهشی، هنوز هم مبهم و مورد اختلاف است، نیاز به مرجع قابل‌اعتمادی برای تعیین این قبیل ارزش‌ها، سومین عنصر دخیل در امکان طرح اخلاقی این مسئله محسوب می‌شود. این مقاله تلاشی است برای تعیین ارزش‌های کنترل‌شدنی در فرایند پژوهش از منظر منابع اسلامی. طی این تلاش ثابت شد که انسان می‌تواند با پیشگیری و درمان، خود را از تأثیر جهل، ترس، طمع و تعصب به‌عنوان موانع عام و فراگیر آزاد‌اندیشی دور نگه دارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آریان‌پور، امیر حسین (1355). کار پژوهش، مقالات و بررسی‌ها، شمارۀ 25 و 26: 68 – 121.
  2. آمدى، عبدالواحد‌بن محمد تمیمى (1410ق). غررالحکم و دررالکلم‏، تحقیق سید مهدى‏ رجایی، قم: دارالکتاب الإسلامی.‏
  3. اعوانی، غلامرضا (1382). مدنیت اسلامی وامدار اسلام مدنی، پژوهش و حوزه، شمارۀ 15: 53 – 84.
  4. بیابانگرد، اسماعیل (1389). روش‌های تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، چاپ 5، تهران: نشر دوران.
  5. تهرانی، مجتبی (1395). اخلاق الهی درآمدی بر اخلاق و مباحث خرد، چاپ 2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی
  6. حرّانی حسن‌بن علی‌بن شعبه (1362). تحف العقول، چاپ 2، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین.
  7. دیلمى، احمد (1391). اخلاق اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.‏
  8. دیلمى، حسن‌بن محمد (1408ق‏). أعلام‌الدین فی صفات المؤمنین، چاپ 1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  9. راین آلن (1372). فلسفۀ علوم اجتماعی،‌ چاپ 3، ترجمۀ عبدالکریم سروش، بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگی صراط
  10. رفیع‌پور، فرامرز (1382). کندوکاوها و پنداشته‌ها، چاپ 13، تهران: شرکت سهامی انتشار
  11. سروش، عبدالکریم (1373). تفرج صنع، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط
  12. ------------- (1376). فربه‌تر از ایدئولوژی، چاپ 5، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط
  13. سید امامی، کاووس (1387). پژوهش در علوم سیاسی، چاپ 2، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
  14. شاه‌آبادی، محمد (1370). رشحات الاخلاق، قم: مهدی یار.
  15. شریف رضى، محمدبن حسین‏ (1414ق). نهج‌البلاغه، چاپ 1، تحقیق صبحی صالح، تهران: هجرت.
  16. شریعتمداری، علی (1376). فلسفه، چاپ ششم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
  17. طبرسی، حسن‌بن فضل (1392). مکارم الاخلاق، چاپ 6، بی‌جا: منشورات الشریف الرضی.
  18. طوسی، خواجه نصیرالدین محمدبن محمد (1373). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: خوارزمی.
  19. کلینی، محمدبن یعقوب (1348/1389ق). کافی، ج 2، چاپ 2، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  20. گائینی، ابوالفضل و حسینی‌زاده، امیر (1391). پارادایم‌های سه‌گانۀ اثباتگرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان، راهبرد فرهنگ، شمارۀ نوزدهم: 103 – 138.
  21. لیثی واسطی، علی‌بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ، چاپ 1، تحقیق حسین حسینی، بیرجندی، قم: دارالحدیث.
  22. مجلسی، محمد باقر (1403ق). بحارالانوار، چاپ 2، بیروت: مؤسسه الوفاء.
  23. محمد‌پور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی ضد روش، ج 2، چاپ 1، تهران: جامعه‌شناسان.
  24. مسکویه، احمدبن محمدبن یعقوب (بی‌تا). تهذیب الاخلاق، چاپ 6، قم: انتشارات بیدار.
  25. مصباح یزدی، محمد تقی (1388). فلسفۀ اخلاق، چاپ 4، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  26. مفید، محمدبن نعمان (1414 ق/ 1993). الاختصاص، چاپ 2، تحقیق علی اکبر غفاری ـ سید محمود زرندی، بیروت: دارالمفید.
  27. مکارم شیرازی، ناصر (1385). اخلاق در قرآن، چاپ 1، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین (ع).
  28. --------------- (1385). اخلاق در نهج‌البلاغه،‌ چاپ 1، قم: نسل جوان.
  29. نراقی، ملا مهدی (بی‌تا). جامع السعادات، تقدیم محمد رضا مظفر، قم: مکتبه الداوری.
  30. ورام‌بن أبی‌فراس، مسعود‌بن عیسى‏ (1410ق). تنبیه الخواطر و نزهة النواظر معروف به مجموعة ورام، چاپ 1، قم: مکتبة فقیه‏.
مجله علمی
دوره 14، شماره 2
تیر 1396
صفحه 333-348

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار