عمومیت تسبیح حقیقی آفریدگان در هندسۀ معرفتی اندیشۀ دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه یاسوج

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

مسئلۀ تسبیح خدای تعالی از سوی عموم آفریدگان، از آموزه‌های بدیع قرآن کریم است. جمادات در بادی امر، فاقد شعور و ناتوان از تسبیح آفریدگار به‌نظر می‌رسند، خداوند برای تغییر این نگرش، بارها در کتاب هدایت خود (قرآن کریم)، انسان را متوجه شعورمندی سایر پدیده‌ها و ابراز بندگی آنها نسبت به پروردگار کرده است. تسبیح خداوند از جانب آفریدگان، فرع برخورداری آنها از فهم و شعورمندیشان است. بنابراین تسبیح‌گوی باری‌تعالی نه‌تنها بنی‌آدمند، بلکه هر جماد، نبات، حیوان و برخی انسان‌ها و موجودات مشابه آنان دارای تسبیحی آگاهانه و از سر انقیادند، و همۀ اجزای عالم هستی هم خود ناخواسته و نادانسته، عینِ ذکرِ شریفِ (سبّوحٌ قدّوسٌ) در نظام جبری و تکوینی هستند و هم خواسته و دانسته، گویای این ذکر مقدس در نظام اختیاری و تکلیفی خواهند بود. در پژوهش حاضر بر آنیم تا تبیینی به‌نسبت روشن از هر دو نوع تسبیح ارائه دهیم و مدعی هستیم تسبیحی که قرآن آن را به رخ آدمیان می‌کشد، تسبحی متفرع بر حیات‌مندی، شعورمندی و از سر اختیار و انتخاب است. این پژوهش با محور آیات و روایات اما با صبغۀ فلسفی، به تبیین مدعای مذکور می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


* قرآن مجید
نهجالبلاغه (1379). ترجمۀ دشتی، قم: صحفی.
1. ابن‌سینا، ابو علی حسین‌بن عبدالله (1403 ق).  الاشارات و التنبیهات، چاپ 2، تهران: نشر الکتاب.
2. ابن‌عربی، محی الدین (بی‌تا). عنقاء مغرب فی ختم الاولیاء و شمس المغرب، مصر: مکتبة محمد علی صبیح.
3. ابن‌عربی، محی الدین (1326 ق). فتوحات مکیه، تحقیق: عثمان یحیی، قاهره: بی‌نا.
4. ابن‌فارس، ابوالحسن احمد‌بن زکریا (1404ق). معجم المقاییس اللغه، تحقیق: محمدبن هارون عبدالسلام، قم: مکتب الاعلام السلامی.
5. ابن‌قولویه، ابوالقاسم (1377). کامل الزیارات، ترجمۀ محمد جواد ذهنی تهرانی، چاپ 2، تهران: پیام حق.
6. ایموتو، ماسارو (1385). پیامهای نهفتۀ آب، ترجمۀ نفیسه معتکف، تهران: درسا.
4. بقلی، روزبهان (1386). شرح شطحیّات، تصحیح هنری کربن، ترجمۀ محمد علی امیر معزی، بی‌جا: طهوری.
8. بوربور، فریبرز (1350). فلسفه و علوم طبیعت، تهران: امیرکبیر.
9. جرجانی، علی‌بن محمد‌بن علی (1405 ﻕ). التعریفات، چاپ 1، بیروت: دارالکتب العربی.
10. جوادی آملی، عبدالله (1379). تفسیر موضوعی قرآن کریم، چاپ 1، قم: اسراء.
11. ---------------- (1376). رحیق مختوم (شرح حکمه متعالیه)، تنظیم و تدین: حمید پارسانیا، چاپ دوم، قم: اسراء
12. حسینی طهرانی، سید محمد حسین (1385). معادشناسی، تهران: انتشارات علامه طباطبایی.
13. خمینی موسوی، سید روح‌الله (1378). تفسیر سورۀ حمد، چاپ پنجم، تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره).
14. --------------------- (1386). شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره).
15. رازی، فخرالدین محمدبن عمر (1411ق). تفسیر کبیر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
16. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، تحقیق: عدنان داوودی، چاپ اول، بیروت: دارالعلم الشامیه.
17. رخ‌شاد، محمد حسین (1384). در محضر علامه طباطبایی، چاپ 3، قم: نهاوندی.
18. زمخشری، محمود‌بن عمر (1047 ق). تفسیر الکاشف عن حقائق غوامضی التنزیل، بیروت: دارالکتاب عربی.
19. ژیلسون، اتین هنری (1370). روح فلسفه قرون وسطی، ترجمۀ ع.داوودی، تهران: نشر مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی
20. سبحانی، جعفر (1360). منشور جاوید، قم: توحید.
21. شبستری، شیخ محمود (1356). سعادتنامه، تصحیح صمد موحد، چاپ 1، تهران: کتابخانۀ طهوری
22. شجاری، مرتضی (1383). تعریف انسان از دیدگاه ابنعربی و ملاصدرا، مجلۀ دانشگاه تبریز، شمارۀ 191.
23. طباطبایی، سید محمد حسین (1347). تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
24. ----------------------- (1373). نهایه الحکمه، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
25. طبرسی، فضل‌بن حسن (1360). تفسیر مجمع البیان، تهران: فراهانی.
26. صدرالدین شیرازی، محمدبن براهیم (1981 ق). اسفار اربعه، چاپ سوم، بیروت: دارالاحیاء العربی.
27. عطار نیشابوری، شیخ فرید‌الدین (1380). منطق الطیر، ترجمۀ صادق گوهرین، بی‌جا: بی‌نا.
28. غزالی، محمد (1389). احیاء علوم الدین، ترجمۀ محمد خوارزمی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
29. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409 ق). العین، ترجمۀ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرای، قم: دارالهجره.
30. فیض کاشانی، محسن (1385). تفسیر صافی، ترجمۀ عبدالرحیم بخشایشی، قم: نشر نوید اسلام.
31. فیومی، احمد‌بن محمدبن علی (1370). مصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر الرافعی، قم: دارالهجره.
32. کاشانی، ملا فتح‌الله (1363). منهج الصادقین، تصحیح آیت‌الله شعرانی، تهران: کتابخانۀ اسلامیه.
33. کاکائی، قاسم (1381). وحدت وجود به روایت ابنعربی و اکهارت، تهران: هرمس.
34. متقی، علی‌بن حسام‌الدین (1381). کنز العمال و سنن الاقوال، بیروت: بی‌نا.
35. مطهری، مرتضی (1369). آشنایی با قرآن، چاپ 1، تهران: صدرا.
36. مولوی، جلال‌الدین محمد (1368). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: مولا.
37. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1356). کشف الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.