تعریف دین در کلام و فلسفۀ دین و تعریف اقلی و اکثری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه مفید قم

چکیده

دین چیست؟ به این پرسش از دو منظر درون‌دینی و برون‌دینی می‌توان پاسخ داد. نگاه اول دین حق را مطابق معیار درون‌دینی تعریف می‌کند و تعریف او جامع افراد نیست. اما تعریف دین در نگاه دوم باید جامع و مانع باشد. از آنجا که یافتن امر مشترکی در همۀ ادیان مشکل بوده، برخی برای تعریف دین سراغ شباهت خانوادگی رفته‌اند یا تعریف‌هایی ارائه داده‌اند که جامع و مانع نیست. سخن این نوشتار آن است که می‌توان تعریف مفهومی، و نه ماهوی، از دین ارائه داد. از آنجا که دین در مقابل الحاد قرار دارد، پس دین را می‌توان در تعریفی برون‌دینی به «اعتقاد به عالم برتر» یا به تعبیر قرآنی، «عالم غیب» تعریف کرد. اما از آنجا که ادیان موجود نوعشان منحصر در فردشان است، پس برای مثال اسلام را می‌توان در تعریفی کلامی به «برنامۀ خدا برای رستگاری انسان» تعریف کرد. رابطۀ این دو تعریف، اقل و اکثری و رابطۀ حق ناقص و حق کامل است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن مجید.

    1. الیاده، میرچا (1375). دین‌پژوهی، دفتر اول، ترجمۀ بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    2. پالس، دانیل (1385). هفت نظریه در باب دین، ترجمۀ محمدعزیز بختیاری، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    3. پترسون، مایکل و دیگران (1387). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و...، تهران: طرح نو.
    4. تالیافرّو، چارلز (1382). فلسفۀ دین در قرن بیستم، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: سهروردی.
    5. جعفری، محمد تقی (1378).  فلسفۀ دین، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    6. جوادی آملی، عبدالله (1380). انتظار بشر از دین، قم: اسراء.
    7. ---------------- (1390). دینشناسی، قم: اسراء.
    8. ----------------- (1378). شریعت در آینۀ معرفت، قم: اسراء
    9. درّاز، محمد عبدالله (1376). مدخلی بر کاوش در تاریخ ادیان، ترجمۀ سید محمد باقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    10. شایگان، داریوش (1375). ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ج 1، تهران: امیرکبیر.
    11. طباطبایی، محمد حسین (1383). شیعه در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    12. ------------- (1360). قرآن در اسلام، قم: هجرت.
    13. مصباح یزدی، محمد تقی (1382). آموزش عقاید، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
    14. همیلتون، ملکم (1389). جامعهشناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی: نشر ثالث.
    15. هیک، جان (1372).  فلسفۀ دین، ترجمۀ بهرام راد، تهران: انتشارات بین‌المللی، الهدی.
    16. Aalston, William, “Religion” in : Paul Edeards (ed.), (1972), The Encyclopedia of Philosophy, New York, Macmillan.
    17. ER.ME., Eliade, Mircea, (1987), The Encyclopedia of Religion, V.1, Macmillan Publishing Company, New York.
    18. Hopfe, M. Lewis, (1983), Religions of The World, Macmillan Publishing Company, New York.
    19. Smart, Ninian, (1991), The Religious Experience, Macmillan Publishing Company, New York.
    20. Smart, Ninian, (1998), The World’s Religions, Cambridge University Press.